ประวัติความเป็นมา

มีผู้เล่าสืบต่อกันมาว่าเจดีย์ชายถูกสร้างโดยพระจากอำเภอสังขละบุรี ต่อมาเจดีย์พังลง จึงมีผู้สร้างขึ้นมาใหม่ และพังลงอีกครั้ง จึงมีการสร้างใหม่คร้ังที่่สาม ดังที่เห็นในปัจจุบัน ส่วนเจดีย์หญิงไม่ปรากฏผู้สร้าง แต่มีการสร้างหลังจากเจดีย์ชายสร้างครั้งที่สามเสร็จ ปัจจุบัน เจดีย์ชาย และเจดีย์อยู่บนยอดเขาเล็ก ๆ คนละยอดเขา ในบริเวณวัดปรังกาสี บ้านปรังกาสี ตำบลท่าขนุน อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี ต่อมา พระครูวรกาญจนโชติ เจ้าอาวาสวัดปรังกาสี เจ้าคณะอำเภอทองผาภูมิ เห็นว่าเจดีย์ชาย เจดีย์หญิง เป็นโบราณสถานที่มีคุณค่า และมีเรื่องราวที่น่าสืบทอด จึงมีการจัดงานบุญประจำปี สักการะเจดีย์ชาย หญิง หรือบางคนเรียก เจดีย์พ่อ เจดีย์แม่ เป็นประจำทุกปี เพื่อให้ชุมชนบ้านปรังกาสีและชุมชนใกล้เคียงได้เข้าร่วมกันทำบุญบูชาเจดีย์ ทำบุญตักบาตรและถือศีลร่วมกัน และเป็นเครื่องเตือนใจเรื่อง ความถูกต้องในการดำเนินชีวิตคู่ การไม่ผิดลูกผิดเมียของคนอื่น

ช่วงเวลาที่จัด

ช่วงเดือน 4 ขึ้น 15 ค่ำ ประเพณี เริ่มวันขึ้น 13 ค่ำ ขึ้น 14 ค่ำ และขึ้น 15 ค่ำ เดือน 4 ของทุกปี

สถานที่จัด

เจดีย์หญิง เจดีย์ชาย ในบริเวณวัดปรังกาสี บ้านปรังกาสี ตำบลท่าขนุน อำเภอทองผาภูมิ จังหวัดกาญจนบุรี

ขั้นตอนปฏิบัติงานหรือการประกอบพิธี

วัน ขึ้น 12 ค่ำ เดือน 4 บริเวณเจดีย์ตั้งโต๊ะหมู่บูชาพระ สวดมนต์ สมาทานศีล กินเจ สมโภชเจดีย์ บูชาเจดีย์ด้วยดอกไม้สีขาว และเวียนเทียนรอบเจดีย์

วันขึ้น 13,14 ค่ำ เดือน 4 สวดมนต์ สมาทานศีล กินเจ สมโภชเจดีย์ บูชาเจดีย์ด้วยดอกไม้สีขาว และเวียนเทียนรอบเจดีย์

วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 4 เช้าทำบุญตักบาตร อุ้มพระประธานที่ตั้งไว้บนโต๊ะหมู่ เวียนเทียนพร้อมพระสงฆ์ เวียนรอบเจดีย์ 3 รอบ

คุณค่าของประเพณี

ชาวกะเหรี่ยงเป็นผู้ที่ถือเรื่องคู่ครอง จะไม่ผิดลูกผิดเมีย เจดีย์หญิง เจดีย์ชายเป็นสัญลักษณ์ในเรื่องของคู่ครอง เป็นเครื่องเตือนใจในหลายๆ เรื่อง

เป็น ประเพณีที่ทำให้คนในชุมชนได้มาร่วมทำบุญ ตักบาตร เวียนเทียน และชมกิจกรรมรื่นเริงด้วยกัน ชาวกะเหรี่ยงมีความรักในพวกพ้อง อีกทั้งยังถือศีลปฏิบัติธรรมอย่างเคร่งครัด ในบรรยากาศของประเพณี มีความอบอุ่น อ่อนโยนและเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน เด็กจะให้ความเคารพผู้ที่มีอาวุโสมากกว่า และทุกคนจะให้ความเคารพและศรัทธาพระภิกษุสงฆ์

ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง

ชุมชนบ้านปรังกาสีมีความเชื่อว่าเมื่อสร้างเจดีย์ชายเสร็จแล้ว ต้องมีเจดีย์หญิง และเมื่อสร้างเจดีย์หญิงเสร็จ ก็จะเกิดสะพานตามมา ซึ่งผู้เล่าก็บอกว่า มันเป็นเช่นนั้นจริง ๆ เมื่อสร้างเจดีย์หญิงเสร็จ ทางราชการได้สร้างสะพานข้ามแม่น้ำเชื่อมหมู่บ้านเขากับหมู่บ้านอื่น

มี เรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า ในสมัยก่อนบ้านปรังกาสีเป็นเมือง ๆ หนึ่ง มีกำแพงกั้น เจ้าเมืองมีลูกชายเมื่อเป็นหนุ่มใหญ่ก็พยายามหาคู่ครอง ไปทางด้านตะวันออกของเมืองก็ไม่พบ ไปทางด้านตะวันตกบ้างจึงได้พบหญิงสาว ซึ่งเป็นลูกกำพร้าอยู่กับแม่เลี้ยง และชอบพอกัน ซึ่งหญิงสาวคนนี้แม่เลี้ยงจะให้เขาอยู่กินกับชาวต่างชาติจึงไปรับเงินของชาย ต่างชาติคนนั้นมา ๓ ทะนาน ทำให้แม่เลี้ยงไม่พอใจ ที่ทั้งคู่ชอบพอกัน

เจ้าชายมีของวิเศษอยู่สองอย่าง คือไม้เท้าวิเศษ และจระเข้เผือก เมื่อต้องการเดินทางมาหาหญิงสาวเขาจะนำไม้เท้าตีไปที่น้ำ จระเข้เผือกก็จะโผล่ขึ้นมาให้เจ้าชาย ขี่ข้ามแม่น้ำไปยังบ้านหญิงสาว

วัน หนึ่งแม่ของหญิงสาวได้ออกอุบายว่าให้หญิงสาวนอนหนุนแขนข้างขวาของเจ้าชายสัก ครั้งแต่เจ้าชายไม่ให้หนุนเพราะแขนข้างนี้พระอินทร์ประทานให้เขา หญิงสาวพยายามทำตามที่แม่เลี้ยงขอ เมื่อเจ้าชายเผลอหลับ หญิงสาวจึงนอนหนุนแขนเจ้าชาย ขณะนั้นเจ้าชายฝันว่าฟ้าผ่าและไหม้ตัวเขา จึงตกใจตื่นขึ้นมาและเห็นหญิงสาวนอนหนุนแขนเขาอยู่ เจ้าชายจึงบอกกับหญิงสาวว่า เราคงจะอยู่ด้วยกันไม่ได้ต้องมีอันเป็นไปเกิดขึ้นกับเราแน่ หลังจากนั้น เจ้าชายจึงเดินทางกลับ และเช่นทุกครั้งเจ้าชายได้นำไม้เท้า

ตี ลงไปที่น้ำจระเข้เผือกก็จะโผล่ขึ้นมาให้เจ้าชายได้ขี่ไปแต่ปรากฏว่าครั้งนี้ มีจระเข้หลายตัวเข้ามารุมทำร้ายจระเข้เผือกและเจ้าชาย จระเข้เผือกจึงอ้าปากและให้เจ้าชายเข้าไปอยู่ในปากของตนแล้วอมเจ้าชายไว้ หลังจากนั้นจึงดำน้ำลงไปเพื่อจะรีบพาเจ้าชายกลับเมืองจระเข้ที่ต้องการทำ ร้ายจึงดำน้ำตามและกัดปาก

ของจระเข้เผือกทำให้จระเข้เผือกตกใจเผือกกลืนเจ้าชายลงไปในท้อง

หญิง สาวเมื่อเห็นเจ้าชายหายไปหลายวันจึงพยายามติดต่อเจ้าชาย เจ้าชายและหญิงสาวอยู่ไกลกันจึงได้เลี้ยงนกไว้คนละตัวเพื่อใช้เป็นผู้ส่ง ข่าวสารถึงกัน ดังนั้น หญิงสาวจึงสอบถามนกว่าเจ้าชายไปใหน นกสื่อสารของเจ้าชายและนกสื่อสารของหญิงสาวได้คุยกันก่อนหน้านี้ว่าเราเบื่อ ที่จะส่งข่าวแล้ว ดังนั้นเมื่อหญิงสาวสอบถาม นกของเจ้าชายจึงแจ้งว่าเจ้าชายตายแล้ว ทำให้หญิงสาวเสียใจมาก

เจ้าเมืองเองเมื่อเห็นเจ้าชายหายไปจึงออกตามหา และได้ไปพบไม้เท้าของเจ้าชาย จึงได้ไปถามจระเข้เผือก จระเข้เผือกจึงเล่าความจริงทั้งหมดให้ฟัง และขอให้เจ้าเมืองผ่าท้องของตนเพื่อช่วยเจ้าชายออกมา เจ้าเมืองจึงผ่าท้องจระเข้เผือกนำเจ้าชายออกมาอย่างปลอดภัย

หลัง จากนั้นเจ้าชายก็ออกตามหาหญิงสาวแต่ก็ไม่พบจึงไปขอให้หมอดูทำนายว่าจะทำ อย่างไรจึงหาหญิงสาวพบ หมอดูให้เจ้าชายทำบุญสร้างเจดีย์และสะพาน เจ้าชายจึงได้สร้างเจดีย์และสร้างสะพาน ซึ่งทุกวันเจ้าชายจะไปยืนที่สะพานเพื่อรอคอยหญิงสาววันหนึ่งหญิงสาวก็มาที่ สะพานพร้อมลูกที่เกิดกับฝรั่ง ทำให้เจ้าชายดีใจที่ได้พบหญิงสาวมากแต่ก็เสียใจที่หญิงสาวมีคู่ครองและมีลูก แล้ว เจ้าชายตรงไปจับมือหญิงสาวอย่างดีใจ แล้ววิ่งไปกระโดดน้ำเพื่อฆ่าตัวตาย หญิงสาวเห็นเช่นนั้นก็เสียใจยิ่งนัก จึงนำลูกของตนไปให้สามีชาวฝรั่ง แล้วกลับมากระโดดน้ำฆ่าตัวตายตามเจ้าชาย

หลังจากนั้นจึงสร้างเจดีย์หญิงขึ้นเพื่อคู่กับเจดีย์ชาย สืบต่อมา