ประวัติวัดหลวง

(หมู่ที่ ๑ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน)

วัดนี้เป็นวัดใหญ่และเป็นวัดประจำอำเภอปาย เป็นที่ทำการของเจ้าคณะอำเภอมาตั้งแต่สมัยเจ้าฟ้าปกครอง คงจะสร้างพร้อมกับเจ้าฟ้ามาตั้งตำบลเวียงใต้ ราว พ.ศ.๒๓๔๖ และบริเวณที่สร้างวัดนี้ เดิมเป็นวัดร้างมาก่อน มีพระพุทธรูปใหญ่ก่อด้วยอิฐถือปูน ได้ทรุดโทรมไป ต่อมาเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๒ พระยาดำรงพ่อเมืองปายได้ถึงแก่พิราลัยไป บุตรของพระยาดำรง คือพระยาราช ปกครองแทน แล้วได้นำราษฎรในอำเภอปายสร้างพระเจดีย์วัดหลวงก่อน สร้างครององค์พระพุทธรูป สร้างมาได้ ๓ ปี ก็เสร็จ พระยาราชเสมาใส่ยอดเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๔ สมัยนี้มีพระออ ไม่ทราบฉายา เป็นเจ้าอาวาส และเป็นทั้งเจ้าคณะอำเภอปกครองคณะสงฆ์ดีมาก สมัยนี้วัดวาอารามเจริญมาก พระออเป็นผู้มีอิทธิพล มีคนเคารพยำเกรงมาก ต่อมาในปี พ.ศ.๒๔๕๐ ทางการได้แต่งตั้งให้หลวงเจริญเขตเขลางค์นครมาเป็นนายอำเภอคนแรกของอำเภอปาย ก็ได้มาพึ่งบารมีท่านปกครองดูแลทุกข์สุขของราษฎรเป็นอย่างดี ต่อมาพระออได้ถึงแก่มรณะภาพไป มีพระหลู่หรือพระเชียงตองเป็นเจ้าอาวาสแทน ต่อมาไม่นานพระเชียงตองกลับไปเมืองพม่า มีพระเกหล่ามาอยู่แทนชั่วคราว ต่อมาคณะศรัทธาไปนิมนต์พระภิกษุโยงจากวัดทุ่งโป่งมาเป็นเจ้าอาวาสแทน ต่อมา พ.ศ.๒๔๙๒ พระภิกษุโยงได้ถึงแก่มรณะภาพไป ต่อมาทางราชการมีนายอำเภอปายเป็นหัวหน้า พร้อมคณะศรัทธา ได้ไปนิมนต์พระครูอนุศิษย์ศาสนการ เจ้าคณะอำเภอปาย ซึ่งประจำอยู่ที่วัดป่าขาม มาอยู่เป็นเจ้าอาวาสแทน ต่อมา พ.ศ.๒๔๙๖ พระครูอนุศิษย์ศาสนการได้มรณะภาพไป พระครูโสภณสวัสดิการ เจ้าอาวาสวัดโป่งเวียงเหนือได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ แต่งตั้งให้เป็นเจ้าคณะอำเภอปาย แทนพระครูอนุศิษย์ศาสนการ ทางอำเภอจึงได้มอบให้นายเจริญ วรรณยอดคำ ครูใหญ่โรงเรียนบ้านแม่ฮี้ ซึ่งเป็นมัคทายกไปนิมนต์พระครูโสภณสวัสดิการ มาอยู่ที่วัดหลวง เมื่อ พ.ศ.๒๔๙๖ คณะศรัทธา ข้าราชการ กำนันผู้ใหญ่บ้าน พ่อค้า ประชาชน พากันไปรับมาเป็นเจ้าอาวาสวัดหลวง และเป็นเจ้าคณะอำเภอปาย

วัดหลวง ตั้งอยู่ที่บ้านเวียงใต้ หมู่ที่ ๑ ตำบลเวียงใต้ อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ที่ดินตั้งวัดมีเนื้อที่ ๗ ไร่ ๓ งาน ๕๙ ตารางวา วัดหลวง สร้างเมื่อ พ.ศ. ๒๓๔๖ ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ ๓ กุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๔๙๔

ปัจจุบันพระครูอนุรักษ์ธรรมคุณ(อดีตเเจ้าคณะอำเภอปาย) เป็นเจ้าอาวาส มาดำรงตำแหน่งเมื่อวันที่ ๒๔ เดือนกรกฎาคม พ.ศ.๒๕๓๖ และปัจจุบัน วัดหลวงนี้มีพระภิกษุ ๕ รูป