หออุปคุต หรือ หอพระอุปคุต เป็นสถานที่ประดิษฐานพระอุปคุต พระผู้ซึ่งมีอิทธิฤทธิ์ในการปราบมาร ตามประวัติได้กล่าวไว้ว่า ประมาณปลายพุทธศตวรรษที่ 2 หลังพุทธปรินิพพาน ณ นครปาตลีบุตราชธานี (ปัจจุบันคือเมืองปัตนะ ภาคใต้ของประเทศอินเดีย) พระเจ้าอโศกมหาราช ผู้ครองราชสมบัติในขณะนั้น ทรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่ง ได้ฉลองสมโภชพระสถูปเจดีย์ทั้งหมดที่พระองค์สร้างอย่างยิ่งใหญ่ ตลอด 7 ปี 7 เดือน 7 วัน แต่ถูกพญามารมาผจญ ท่านจึงนิมนต์พระอุปคุตไปปราบพญามารจนยอมแพ้ จากนั้นพระอุปคุตก็มีชื่อเสียงในทางปราบมาร ท่านมีอีกชื่อว่า "พระบัวเข็ม"

ความเชื่อของชาวอีสานเกี่ยวกับพระอุปคุต เมื่อมีการทำบุญใหญ่ จะมีการแห่พระอุปคุตรอบสถานที่แห่งนั้น จากนั้นจะอัญเชิญท่านไปประดิษฐาน ณ หอที่สร้างไว้ เนื่องจากมีความเชื่อว่า ท่านจะคุ้มครองไม่ให้หมู่มารมาทำลายพิธีได้

พระอุปคุต วัดอรัญญานี เป็น ปางล้วงบาตร หมายถึง กินไม่หมด ให้คุณทางด้านทรัพย์สินทอง ร่ำรวย ประชาชนที่มาวัดต่างกราบไหว้ขอพร ซึ่งเป็นความเชื่อส่วนบุคคล