ด้วง เป็นเครื่องดักสัตว์ชนิดหนึ่ง ใช้สำหรับดักสัตว์สี่เท้าขนาดเล็ก เช่น หนู ตุ่น แย้ ด้วงมีส่วนประที่สำคัญ คือ กระบอกด้วงคันไม้ไผ่สายบ่วงและลิ้น การทำงานชองด้วงอาศัยคันไม้ไผ่ที่มีลักษณะคันเบ็ดออกแรงตวัดสายและบ่วงให้คล้องรัดคอ หรือตัวสัตว์ในให้ติดคากระบอกด้วงนั้นในทันทีที่สัตว์มุดกระบอกเข้าไปกระทบลิ้นในกระบอกด้วง ด้วงที่ชาวชนบทภาคกลางทำขึ้นดังสัตว์มีอยู่ ๒ แบบด้วยกัน ดังนี้ ด้วงดักหนู ดักตุ่น ตัวด้วงทำด้วยกระบอกไม้ไผ่ตัดให้ยาวประมาณ ๑ คืบ โดยตัดข้องข้อไว้ข้างหนึ่ง ยาวกว่าอีกข้างหนึ่งมีข้อไม้คั่นอยู่ค่อนไปทางข้างสั้นสอด โคนคันไม้ไผ่ซึ่งใช้ไม้ไผ่ผ่าซีกเหลาให้ปลายเรียวเล็ก ส่วนโคนเมื่อสอดขัดลงในช่องท้ายกระบอกแล้วต้องให้ยื่นยาวออกไปทางด้านตรงกันข้ามประมาณ ๑ คืบ เสี้ยมโคนไม้ให้แหลม สำหรับปักยึดลงในดัน ปลายคันไม้ไผ่ผูกเชือกทำเป็นสายบ่วงล่ามลงมา ที่ใกล้สายบ่วงประมาณ ๑ คืบ ผูกก้านลิ้นซึ้งใช้ไม้ไผ่ตรงข้อผ่าซีกเหลาเป็นรูปคล้ายพายด้ามสั้น โดยกลางลิ้นเหลือเนื้อไม้ที่เป็นข้อไม้ไผ่ทำเป็นขอขวาง กลางตัวลิ้นไว้ด้วยปลายเชือกที่เหลือจากผูกก้านลิ้นควรเผื่อไว้ให้ยาวเล็กน้อย ส่วนกระบอกด้วงนั้น ด้านบนถัดปากกระบอกเข้าไปเล็กน้อยเจาะรูขนาดพอให้สายยบ่วงรอดได้สะดวก ๒ รูคู่กันถัดรูทั้งคู่เข้าไป เจาะหลังกระบอกเป็นช่องแบบปากห้อยโข่งสดำหรับสอดลิ้นขัดไว้ เมื่อจะติดตั้งด้ววงดักหนูหรือดักตุ่น ก็นำเอาโคนคันไม้ไผ่ปักลงบนดินให้ตัวกระบอกด้วงทอดยางไปกับพื้นดิน จึงโน้มคตันไม้ไผ่ให้ปลาย โค้งลงมาเอาตะขอตรงกลางสิ้นสอดลงในช่องที่อยู่หลังหระบอก เกี่ยวติดไว้กับริมช่องเพื่อเหนี่ยวคันให้ก่งตึง ส่วนปลายเชือกซึ่งเผื่อต่อออกมาจากลิ้นก็ร้อยลงในรูที่เจาะไว้ริมปากกระบอกทำเป็นวงวนตามรูปช่องกระบอกแล้วสอด ขึ้นมาทางรูอีกรูหนึ่งที่อยู่ใกล้กัน จัดการขมวดให้เป็นปมเพื่อมิให้หลุดกลับลงไปตามรูได้ นำเอาเหยื่อใส่ไว้ที่ข้างในก้นกระบอกเพื่อล่าสัตว์ให้มากินก็สำเร็จการติดตั้งด้วง รอให้สัตว์เดินมาที่ปากกระบอกด้วง เมื่อสัตว์ได้กลิ่นเหยื่อก็จะมุดหัวเช้าไปพอไปกระทบลิ้น ซึ่งขวางอยู่ข้างหน้า เหยื่อก็จะมุดหัวเจ้าไปพอไปกระทบลิ้น ซึ่งขวางอยู่ข้างหน้าเหยื่อ ลิ้นหลุดจากที่เกาะคันไม้ไผ่ซึ่งก่าตึงอยู่ก็ดีดตวัดขึ้นไป บ่วงซึ่งว่างดักอยู่ตรงปากกระบอกด้วงก็ถูกกระตุกอย่างแรงรัดคอสัตว์ ที่เข้าไปคาอยู่ในบ่วงติดอยู่ที่นั้นทันที ด้วงดักแย้ ลักษณะของแบบนี้มีรูปและหลักการทำงานคล้ายกันกับด้วงดักหนูหรือดักตุ่นกล่างคือ ในคันไม้ไผ่สำหรับออกแรงวัดบ่วงให้รัดจับสัตว์ที่ต้องการดัก แต่มีส่วนประกอบปลีกย่อยต่างกันบ้างดังจะกล่าวต่อไปนี้ ตัวกระบอกด้วง เป็นกระบอกกลวงยาวประมาณ ๓-๔ นิ้ว กระบอกด้วงแบบนี้วางในลักษณะตั้งขึ้น ด้านหนึ่งกำหนดให้เป็นด้านหลัง เผื่อไม้เป็นกิ่งยื่นขึ้นทางด้านบนและยื่นลงทางด้านล่างเล็กน้อย สำหรับวางแนบกับคันไม้ไผ่และผูกรัดให้ติดแน่นเข้าด้วยกัน เมื่อประกอบคันไม้ไผ่ตืดกับกระบอกด้วงด้านนี้ต้องเผื่อให้โคนคันไม้ยาวยื่นพ้นตัวกระบอกลงมากประมาณ ๑ คืบ ทางด้านหน้ากระบอกตอนกลางเจาะทางเป็นช่อง แบบปากหอยโข่งสำหรับสอดขัดลิ้น ใต้ช่องที่กล่าวนี้เจาะรูสำหรับร้อยเชือกสายบ่วงสองรูคู่กัน เมื่อจะติดตั้งด้วดักแย้ก็ผูกสายบ่วงเข้ากับปลายคันไม้ไผ่ กลางสายบ่วงผูกติดกับโคนเข็ม คือกไม้ไผ่ซีกยาวๆ เหลาให้กลมเรียว ปลายแหลมให้ปลายค้ำยันกับคันไม้ไผ่อยู่ค่อนมาทางโคนคันเพื่อช่วยเร่งสายบ่วงให้ตึงยิ่งขึ้นสายบ่วงถัดมาผูกเช้ากับด้านลิ้น แล้วสอดเข้าในช่องด้านหน้า กระบอกด้วง ทำหน้าที่ขวางช่องภายในกระบอก ส่วนปลายสายบ่วงที่เหลือนำสอดลง ในรูซึ่งเจาะไว้ที่ริมปากกระบอกต้อนล่างร้อยเข้าไปทำเป็นวงตามรูปช่องกระบอก แล้วสอดปลายสายบ่วงกลับขึ้นมา ทางรูที่แย้ใช้ขึ้นลงรังของมัน เมื่อถึงเวลาที่แย้ขึ้นมาพบว่าปากรูมีส่งหนึ่งคือลิ้นของด้วงขวางทางอยู่ก็จะออกแรงดัน ลิ้นก็จะหลุดจากที่เกาะ เกี่ยวเปิดโอกาสให้คันไม้ไผ่ซึค่งก่าคอยที่อยู่หวัดกลับไปพร้อมกับกระตุกบ่วงรัดคอแย้ติดอยู่ในด้วงนั้นทันที การใช้ด้วงดักหนู ดักตุ่น ดักแย้เหล่านี้ ชาวบ้านในชนบทจะนำเอาไปปักดักไว้ ตรงปากรูหรือปล่อง ซึ่งเป็นทางขึ้นลงรังของแย้โดยตรง อนึ่ง การใช้ด้วงสำหรับดักสัตว์ตามกล่าวนี้ขาวบ้านมักทำขึ้นไว้หลายๆ คันให้พอแก่การวางดักสัตว์ ได้คราวละหลายๆตัว โดยเฉพาะชาวบ้านตามชนบทซึ่งอยู่ตามที่ดอนขึ้นไปยังได้ดักสัตว์เพื่อเป็นอาหารก็ยังพอมีอยู่ มานพ ชื่นภักดิ์ นักวิชาการวัฒนธรรมชำนาญการ อ้างอิง : วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร์ เอกลักษณ์และภูมิปัญญาจังหวัดตาก.,๒๕๔๔.