ประวัติความเป็นมาของศูนย์แสดงวิถีชีวิตวัฒนธรรมไทโส้เชิงประวัติศาสตร์

อำเภอกุสุมาลย์เป็นอำเภอที่มีความโดดเด่นทางวัฒนธรรม เป็นอำเภอที่มีวัฒนธรรมประเพณีที่หลากหลายโดยเฉพาะในเรื่องกลุ่มชาติพันธุ์หรือชนเผ่า ชนเผ่าไทโส้ยังคงรักษาเอกลักษณ์ของตนเองไว้อย่างเห็นได้ชัด ไม่ว่าจะเป็นเรื่องภาษาโส้ พิธีกรรมต่าง ๆ เช่น การเล่นสลาการเลี้ยงผี พิธีเยาหรือพิธีเหยา การแสดงรำโส้ทั่งบั้ง การแสดงรำลายกลอง เป็นต้น จึงสมควรได้รับการส่งเสริมให้มีการรักษาความโดดเด่นต่าง ๆ เหล่านี้ไว้ ปี พ.ศ. ๒๕๕๒ ชาวบ้านโคกม่วง ได้รวมกลุ่มกัน นำโดย นายคำเบียง ใยปางแก้ว อดีตผู้ใหญ่บ้านบ้านโคกม่วง โดยมีนายพูลสวัสดิ์ บัวภาคำ นักวิชาการวัฒนธรรมชำนาญการ เป็นผู้ประสาน เพื่อขอเสนอหมู่บ้านโคกม่วง เป็นหมู่บ้านวัฒนธรรม มีคณะกรรมการบริหารสภาวัฒนธรรมหมู่บ้านเป็นไปตามตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๖๖ ที่กำหนดให้บุคคลซึ่งรวมกันเป็นชุมชน ชุมชนท้องถิ่น หรือชุมชนท้องถิ่นดั้งเดิม ย่อมมีสิทธิอนุรักษ์หรือฟื้นฟูจารีตประเพณีภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของท้องถิ่นและของชาติ และมาตรา ๘๐ กำหนดให้รัฐต้องดำเนินการตามแนวนโยบายสังคม การสาธารณสุข การศึกษา และวัฒนธรรมดังต่อไปนี้ มาตรา ๘๐ (๖) ส่งเสริมและสนับสนุนความรู้รักสามัคคี และการเรียนรู้ปลูกจิตสำนึกและเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมขนบธรรมเนียมประเพณีของชาติตลอดจนค่านิยมอันดีงามและภูมิปัญญาของท้องถิ่น อำเภอได้มีประกาศตั้งสภาวัฒนธรรมหมู่บ้านโคกม่วงขึ้น เมื่อวันที่ ๑๑ สิงหาคม ๒๕๕๕ โดยมี นายใจ บุนนาค นายอำเภอกุสุมาลย์ สมัยนั้น เป็นผู้ลงนามในประกาศ นายคำเบียง ใยปางแก้ว เป็นประธานกรรมการ นายประเทือง ใยปางแก้ว เป็นเลขาธิการ หลังจากนั้น ได้มีการขับเคลื่อนกิจกรรมโดยตลอด มีนิสิต นักศึกษา และผู้สนใจ เข้าศึกษาข้อมูลในพื้นที่มิได้ขาด

ปีงบประมาณ ๒๕๕๓ ได้มีการนำเสนอโครงการสืบทอดวิถีชีวิตวัฒนธรรม

ท้องถิ่น บนรากฐานความพอเพียง อำเภอกุสุมาลย์ แผนงานการพัฒนาการท่องเที่ยว การค้าและการลงทุน สาขาการท่องเที่ยว โดยใช้งบประมาณรายจ่ายจังหวัด ประจำปีงบประมาณ ๒๕๕๓ (โครงการภายใต้แผนปฏิบัติการไทยเข้มแข็ง ๒๕๕๕) วงเงินงบประมาณ ๑๐๐,๐๐๐ บาท เพื่อพัฒนาต่อยอดหมู่บ้านวัฒนธรรม ในการรักษาวิถีชีวิต จารีตประเพณีเป็นแบบอย่าง ประชาชนระมัดระวังในการรับวัฒนธรรมต่างถิ่น ดำเนินชีวิตตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ชุมชนเกิดความเข้มแข็ง ก่อให้เกิดรายได้จากการท่องเที่ยว เริ่มก่อสร้างบ้านโส้หลังแรกไว้ที่บริเวณวัดศิริมงคลเดิม ๑ หลัง เพื่อเป็นที่ดำเนินกิจกรรม

หลังจากนั้น ได้มีการประชุมปรึกษาหารือกันในระดับหมู่บ้าน และระดับตำบล ที่จะดำเนินการพัฒนาต่อยอด ให้มีสถานที่ในการจัดแสดงวิถีชีวิตของชนเผ่าไทโส้ อนุรักษ์

สืบสานขนบธรรมเนียมประเพณีของท้องถิ่น จึงได้นำเสนอโครงการเพื่อจัดตั้งศูนย์แสดงวิถีชีวิตวัฒนธรรมไทโส้เชิงประวัติศาสตร์ และได้รับการพิจารณาอนุมัติโครงการภายใต้โครงการพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวกลุ่มจังหวัดสนุก กิจกรรมสร้างศูนย์แสดงวิถีชีวิตวัฒนธรรมไทโส้เชิงประวัติศาสตร์ อำเภอกุสุมาลย์ ในปีงบประมาณ ๒๕๕๕ วงเงินงบประมาณ ๓,๐๐๐,๐๐๐ .-บาท เพื่อดำเนินการก่อสร้างบ้านโส้ ๓ หลัง ลานวัฒนธรรม ห้องน้ำห้องสุขา และครุภัณฑ์ประกอบการแสดงวิถีชีวิต โดยการประสานของบประมาณผ่านสำนักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร มีนายพูลสวัสดิ์ บัวภาคำ นักวิชาการวัฒนธรรมชำนาญการ เป็นผู้ประสานโครงการ

วัตถุประสงค์ในการดำเนินกิจกรรมโครงการ

๔.๑ เพื่อให้มีสถานที่จัดแสดงวิถีชีวิตวัฒนธรรมไทโส้ พร้อมวัสดุ ครุภัณฑ์ต่าง ๆ

ที่เกี่ยวข้อง ประชาชนในท้องถิ่น ร่วมอนุรักษ์ สืบสาน วัฒนธรรมของตนเอง

๔.๒ เพื่อให้มีลานวัฒนธรรมใช้ในกิจกรรมกรรมทางวัฒนธรรมของชนเผ่าไทโส้

หรือการแลกเปลี่ยนเรียนรู้วัฒนธรรมชนเผ่าอื่น ๆ ก่อให้เกิดรายได้จากการท่องเที่ยว

๔.๓ เพื่อให้ภูมิทัศน์บริเวณที่ตั้งศูนย์ฯหรือบริเวณหมู่บ้าน/ชุมชนที่อยู่บริเวณศูนย์ฯ เอื้อต่อการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม เกิดการท่องเที่ยวอย่างต่อเนื่อง

๔.๔ เพื่อให้มีองค์ความรู้ ภูมิปัญญา ของชนเผ่าไทโส้ และหรือหมู่บ้านเป้าหมาย