ประวัติความเป็นมา

สมัยก่อนถ้ำพระแห่งนี้และแม่น้ำกกจะชนกับตัวถ้ำ และตัวถ้ำนี้จะอยู่สูงมีโพรงหินต่าง ๆ เยอะมาก และชาวบ้านได้เล่าว่า เคยมีเรือของกษัตริย์ มาชนกับปากถ้ำและได้เสียชีวิตลง ชาวบ้านจึงได้นำเรือไปไว้ที่ฝั่งด้านล่างของตัวถ้ำ ต่อมาน้ำก็ค่อย ๆ แห้งลง ชาวบ้านกับพระสงฆ์จึงได้สร้างพระพุทธรูปทั้งองค์เล็กและองค์ใหญ่เก็บไว้ในถ้ำมากมาย ซึ่งตามความเชื่อของชาวบ้าน ถ้ามีการป่วยไข้ ก็จะนำพระมาขอขมา และถวายต่อพระพุทธรูปและเก็บพระที่นำมาถวายไว้ในถ้ำ จนกลายเป็นสุสานพระคือพระที่ไม่สวย แขนหัก ขาหัก รูปทรงไม่ค่อยงาม ก็จะถูกเก็บไว้ที่นี่เป็นจำนวนมาก จึงกลายเป็นสุสานพระ และต่อมาจึงได้เปลี่ยนชื่อตามชื่อภูเขาว่า ถ้ำพระ สมัยก่อนนั้นจะห้ามผู้หญิงขึ้นบนถ้ำ เพราะถือว่าเป็นการลบหลู่ต่อกษัตริย์ที่ตายไปและพระพุทธรูปต่าง ๆ ข้างในถ้ำ

ในสมัยสงครามโลกครั้งที่2ทหารญี่ปุ่นได้ยกทัพผ่านมาทางถ้ำพระ ในขณะเดียวกัน ยังได้ขนเอาพระภายในถ้ำบางส่วนไปด้วย อีกทั้งมีความคิดว่า ถ้าเอาพระไปต้มกิน จะทำให้ร่างกายแข็งแรง มีอายุยืน จนกระทั่งชาวบ้านได้รับข่าวในภายหลังว่า ทหารญี่ปุ่นได้ล้มตายลง เพราะนำพระไปต้มกิน ทำให้ท้องเสียตายกันเป็นจำนวนมาก จนกระทั่งได้มีการบูรณะถ้ำพระและชาวบ้านได้นำพระประธานมานั่งทับตรงสุสานพระดังกล่าวไว้

คืนหนึ่งท่านพระครูปลัดชัยวัฒน์ได้นั่งสมาธิแล้วเกิดนิมิตว่า มีฤาษีพาหลวงพ่อไปหลังพระประธาน แล้วฤาษีได้เปิดด้านหลังพระประธานออก ทำให้เห็นองค์พระเจ้าดั่งใจ๋ หรือพระเจ้าดังใจ ประดิษฐานอยู่ ซึ่งเคยมีหลักฐานที่ไม่ปรากฏชัดว่า องค์พระเจ้าดั่งใจ๋ที่ประดิษฐานอยู่นั้น จะมีขนาดหน้าตัก 9 นิ้ว หรือ 19 นิ้ว แต่สิ่งที่พระครูปลัดชัยวัฒน์ได้เห็นในนิมิตนั้นสวยงามมาก

เมื่อออกจากนิมิต เช้าวันนั้นท่านจึงรีบวาดองค์พระเจ้าดั่งใจ๋ไว้ และเป็นช่วงประจวบเหมาะที่ช่างปั้นพระพุทธรูป 2 คน ได้เดินทางมาที่วัดพอดี

ซึ่งท่านได้สร้างรูปจำลององค์พระเจ้าดั่งใจ๋ โดยมีขนาดหน้าตัก 29 นิ้ว เพื่อให้คนที่มาวัดได้สักการบูชา ซึ่งท่านได้เล่าประวัติให้ทราบว่า องค์พระเจ้าดั่งใจ ถือว่าเป็นอาจารย์ของพระเจ้าทันใจ ซึ่งเป็นพระพุทธรูปที่ใช้เวลาสร้างให้สำเร็จภายใน 1 วัน โดยจะเริ่มพิธีตั้งแต่หกทุ่มเป็นต้นไป จนสามารถสร้างองค์พระได้สำเร็จก่อนพระอาทิตย์ตกดิน (ก่อน18.00 น.)ถ้าสร้างไม่เสร็จถือว่าเป็นพระพุทธรูปธรรมดาทั่วไป โดยเสร็จพร้อมกันทั้ง 6 องค์ พระเจ้าทันใจจึงเป็นพระพุทธรูปที่จะบันดาลความสำเร็จให้แก่ผู้อธิษฐาน...ได้อย่างทันอกทันใจ ซึ่งตามหลักฐานได้ปรากฏอยู่ที่ พระธาตุลำปางหลวง จังหวัดลำปาง พระธาตุช่อแฮ จังหวัดแพร่ พระธาตุแช่แห้ง จังหวัดน่าน วัดเจดีย์หลวง จังหวัดเชียงใหม่ ตาก และวัดพระบรมธาตุหริภุญชัย จังหวัดลำพูน

โบราณสถานถ้ำพระนี้ ยังเป็นแหล่งประวัติศาสตร์ที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 เคยเสด็จประพาสเมื่อวันที่ 18 มกราคม 2469 ซึ่งทางจังหวัดเชียงรายจะมีการจัดงานรำลึกถึงพระองค์ท่านทุกปี

ทุก ๆ ปีจะมีการจัดพิธีสรงน้ำพระขึ้น ซึ่งถ้ำพระถือว่าเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์และเป็นที่เคารพสักการะและมีความสำคัญต่อประชาชนในตำบลแม่ยาว

ถ้ำช้างล้วงอยู่ทางทิศเหนือของภูเขาห่างจากถ้ำพระประมาณ 150 เมตร ภายในถ้ำจะเป็นลานโล่ง มีแสงสว่างเล็กน้อย มีลมพัดผ่านตลอดเวลา อากาศภายในเย็นสบายมาก ไม่อึดอัด เวลาเข้าเที่ยวชมต้องใช้เทียนหรือไฟฉายเพื่อเพิ่มแสงสว่างจะได้เห็นทัศนียภาพภายในถ้ำได้ชัดเจนและสวยงามยิ่งขึ้น

ถ้ำลมอยู่ห่างจากถ้ำช้างล้วงประมาณ 50 เมตร ซึ่งเป็นถ้ำที่ไม่ลึกมากมีแสงสว่างพอมองเห็นภายในถ้ำได้ และมีลมพัดแรงออกจากปากถ้ำตลอดเวลา

ถ้ำหวายอยู่ห่างจากถ้ำลมประมาณ 10 เมตร ถ้ำลึกประมาณ 100 เมตร ทางเดินเข้าถ้ำค่อนข้างแฉะและมืดถ้าจะให้ดีต้องใส่รองเท้าบูชและควรมีอุปกรณ์ที่ให้แสงสว่าง เช่น ไฟฉาย เทียน เป็นต้น ภายในถ้ำเป็นลานกว้างมีหินย้อยที่สวยงามมาก บริเวณถ้ำยังคงสภาพของธรรมชาติสวยสดงดงามมาก ซึ่งถ้ำต่าง ๆ อยู่ภายในภูเขาหินลูกเดียวกัน มีทางเดินรอบภูเขา เวลาเที่ยวชมจะเดินวนไปตามถ้ำต่าง ๆ พอสุดท้ายก็จะมาบรรจบที่ถ้ำพระซึ่งอยู่บริเวณด้านหน้าลานจอดรถ ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นการเที่ยวถ้าจะให้ทั่วถึงควรมีเวลาประมาณ 2 ชั่วโมง และควรเตรียมอุปกรณ์ในการเที่ยวให้พร้อมด้วย

ตั้งอยู่ที่หมู่ 5 บ้านป่าอ้อ ตำบลแม่ยาว ห่างจากตัวเมืองเชียงราย 6 กิโลเมตร มีลักษณะเป็นภูเขาหิน มีความสูงประมาณ 800 เมตร