ขุนน้ำ คือแหล่งกำเนิดของลำน้ำแต่ละสาย อาจเป็นดงไม้ขนาดใหญ่ หนองน้ำ หรือท้องดอยใต้เขา ขุนน้ำมักเป็นแหล่งไม่ใหญ่นัก แต่เมื่อน้ำจากแต่ละขุนน้ำไหลไปสมทบกัน ก็จะมีขนาดใหญ่ขึ้นกลายเป็นลำน้ำขนาดใหญ่

ผีขุนน้ำ คือสิ่งที่สถิตอยู่ตามต้นน้ำ เพื่ออารักษ์ต้นน้ำลำธาร เพื่อให้ช่วยบันดาลให้น้ำไหลออกจากตาน้ำ ตลอดเวลาไม่ขาดสายเพื่อให้การทำนาเป็นไปด้วยดีตลอดฤดูกาล ในภาคเหนือก่อนเอาน้ำเข้านาจะมีการไหว้ผีน้ำ เรียกว่า พิธีเลี้ยงผีขุนน้ำ ผีเหมือง ผีฝาย ผีห้วย เพื่อขออนุญาตใช้น้ำในการเกษตรกรรม เป็นการแสดงความกตัญญูต่อธรรมชาติ ที่เอื้ออำนวยความอุดมสมบูรณ์ให้มนุษย์ ให้มองเห็นความสำคัญของธรรมชาติที่มีต่อมนุษย์ พิธีเลี้ยงผีขุนน้ำเป็นพิธีที่ชาวบ้านจะร่วมกันทำในชุมชน จึงแฝงไว้ด้วยกุศโลบายเพื่อให้เกิดความสามัคคี ให้รู้จักเสียสละเพื่อประโยชน์ของส่วนรวมและร่วมมือร่วมใจกันรักษาสิ่งแวดล้อม ไม่ตัดไม้ทำลายป่า เป็นการรักษาป่าต้นน้ำด้วย