พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เป็นโอรสของเจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ เจ้าผู้ครองนครเมืองน่านกับแม่เจ้าสุนันทา ประสูติเมื่อวันที่ 2 กุมภาพันธ์ พุทธศักราช 2374 (จุลศักราช 1193 ตรงกับรัชกาลที่ 3) พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ รับราชการเรื่อยมา

จนกระทั่งในปีพุทธศักราช 2398 ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นพระยาราชวงษ์

ต่อมาในปีพุทธศักราช 2430 เจ้าอุปราชเกิดโรคลมปัจจุบันถึงแก่อนิจกรรม จึงมีพระบรมราชานุญาตแต่งตั้งให้เจ้าราชวงศ์ว่าราชการในตำแหน่งเจ้าอุปราชเมื่อวันที่ 16 ตุลาคม ร.ศ.108 (พุทธศักราช 2432)

จนกระทั่งในปีพุทธศักราช 2434 เจ้าอนัตวรฤทธิเดช ถึงแก่พิราลัยเมื่อวันที่ 29 เมษายน ร.ศ.110 เวลา 11 ทุ่ม กรมการเมืองน่านได้พร้อมกันทำขวดใส่ศพไว้ตามธรรมเนียม ในการนั้นเจ้าอุปราชหอหน้าและพระยาสุนทรนุรักษ์ข้าหลวงใหญ่ประจำเมือง และเจ้าราชวงศ์เสนาอำมาตย์ได้กะเกณฑ์ไพร่พลบ้านเมืองให้สร้างพระเมรุหลวงหลังใหญ่ที่ข่วงดอนไชยลุ่ม วัดหัวเวียง ต่อมาได้อัญเชิญพระบรมศพของเจ้าอนัตวรฤทธิเดชลงจากหอคำราชโรงหลวงเพื่อไปถวายพระเพลิงเมื่อวันขึ้น 14 ค่ำ เดือน 8 จุลศักราช 1255 (พุทธศักราช 2436)

ปีพุทธศักราช 2434 ภายหลังเสร็จจากงานพระเมรุเจ้าอนันตวรฤทธิเดชแล้ว เจ้าอุปราชหอหน้าก็เสด็จลงไปทูลเกล้าเฝ้าพระมหากษัตริย์ที่กรุงเทพฯ ถวายเครื่องราชบรรณาการ ในการนั้นพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงมีพระมหากรุณาโปรดเกล้าให้แต่งตั้งเจ้าอุปราชหอหน้าเป็นเจ้านครเมืองน่าน พระราชทานนามว่า “เจ้าสุริยพงศ์ผริตเดชกุลเชษฐมหันต์ไชยนันทบุรมหาราชวงศาธิบดี เจ้านครเมืองน่าน” แล้วพระราชทานเครื่องยศ คือพานหมากคำ เครื่องในคำทั้งมวล กระโถนคำ คนโทคำ พระมหามาลาหมวกจิกคำ กับเสื้อผ้าเครื่องครัวทั้งมวล ครั้นเสร็จราชกิจแล้วก็กราบทูลลาพระมหากษัตริย์เจ้ากลับขึ้นมาเมืองน่าน

จากนั้นพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ ได้ปกครองบ้านเมืองด้วยความซื่อสัตย์สุจริต โอบอ้อมอารี เป็นที่นิยมนับถือทั้งในหมู่เจ้านายและราษฎร อีกทั้งมีความจงรักภักดีปฏิบัติราชการด้วยความเข้มแข็งอย่างสม่ำเสมอ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงมีพระบรมราชโองการให้สถาปนาเลื่อนฐานันดรศักดิ์ขึ้นเป็นพระเจ้านครเมืองน่าน มีนามตามจาฤกในสุพรรณบัตร์ว่า “พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช กุลเชษฐ์มหันต์ ไชยนันทบุรมหาราชวงษาธิบดี สุจริตจารีราชานุภารักษ์ วิบูลยศักดิกิติไพศาล ภูบาลพิตร์ สถิตย์ ณนันทราชวงษ์ พระเจ้านครเมืองน่าน”

เมื่อวันที่ 18 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2446 พระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดช ถึงแก่พิราลัย ในวันที่ 5 เมษายน 2461 ด้วยโรคชรา อายุได้ 87 ปี (พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ น่าน, 2565) จังหวัดน่าน จึงได้กำหนดให้วันที่ 5 เมษายน ของทุกปี เป็นวันพระเจ้าน่าน และวันเจ้าผู้ครองนครน่าน ซึ่งจะมีพิธีทำบุญตักบาตร เจริญพระพุทธมนต์ และถวายต้นกุ่มสักการะเพื่อบูชาดวงพระวิญญาณของเจ้าผู้ครองนครน่านเป็นประจำทุกปี

แหล่งอ้างอิง

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ น่าน. (2565).วันที่ ๕ เมษายน ๒๕๖๕ "วันพระเจ้าน่าน และวันเจ้าผู้ครองนครน่าน" "ครบรอบ ๑๐๔ ปี" วันคล้ายวันพิราลัยพระเจ้าสุริยพงษ์ผริตเดชฯ เจ้าผู้ครองนครน่าน. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อ 7 เมษายน 2565 จาก https://www.facebook.com/NanNationalMuseum1987/posts/344030541095630