ประเพณีแห่หงส์ธงตะขาบ จัดขึ้นตรงกับเทศกาลสงกรานต์ของชาวพุทธ ประเพณีแห่หงส์ธงตะขาบ ที่วัดเกาะ อำเภอเมืองสมุทรสาคร จังหวัดสมุทรสาคร จะจัดขึ้นทุกวันที่ ๑๕ เมษายน ในทุก ๆ ปี ในตอนเช้าจะนำธงตะขาบใส่พานนำมาถวายให้แก่เจ้าอาวาส หลังจากนั้นก็ทำบุญตักบาตร ตามประเพณี ก่อนเริ่มแห่จะไปที่ศาลศักดิ์สิทธิ์เพื่อบอกกล่าวการจัดงานประเพณีแห่หงส์-ธงตะขาบ ไม่ว่าลูกหลานในชุมชนจะบวชก็ต้องมีการบอกกล่าวศาลศักดิ์สิทธิ์ของชุมชนก่อน เพื่อบ่งบอกถึงความเคารพบรรพบุรุษของคนในชุมชน เมื่อถวายเรียบร้อยแล้วจึงนำมาออกมาแห่รอบโบสถ์ จำนวน ๓ รอบ ทั้งยังมีกลองยาวเพื่อสร้างความรื่นเริงให้กับคนในชุมชน คนในชุมชนจะแต่งกายเป็นชุดประจำชาติมอญอีกด้วย เมื่อแห่ครบ ๓ รอบ หลังจากนั้นนำธงตะขาบไปขึ้นเสาหงส์หน้าโบสถ์ ในเวลา ๑๐.๐๐ น.
ลักษณะธงตะขาบ ของชาวมอญ กล่าวว่า ทางธรรม กล่าวว่าทุกส่วนของ ตัวตะขาบนั้น คนมอญตีความออกมาเป็นปริศนาทั้งสิ้นกล่าว
๑. หนวด ๒ เส้น ได้แก่ ธรรมที่มีอุปการะมาก ๒ อย่าง ดังนี้
- สติ คือ ความระลึกได้
- สัมปชัญญะ คือ ความรู้ตัว
๒. เขี้ยว ๒ เขี้ยว ได้แก่
- หิริ คือ ความละอายแก่ใจเมื่อทำความเชื่อ
- โอตัปปะ คือ ความเกรงกลัวเมื่อทำบาป
๓. ตา ๒ ข้าง หมายถึง บุคคลที่หาได้ยาก ๒ ประเภท คือ
- บุพการี คือ บุคคลที่ให้อุปการะมาก่อน
- กตัญญูกตเวที คือ บุคคลผู้รู้อุปการะที่ท่านทำมาแล้ว และทำตอบแทนท่าน
๔. ลำตัว ๒๒ ปล้อง ได้แก่
- สติปัฏฐาน ๔ คือ การตั้งสติกำหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลายให้รู้เห็นตามความเป็นจริงไม่ใช่สัตว์บุคคลตัวตนเราเขา
- สัมมัปปทาน ๔ (ปทาน) คือ ความเพียร ความเพียรที่ชอบ
- อิทธิบาท ๔ คือ คุณเครื่องให้ถึงความสำเร็จคือ คุณธรรมที่นำไปสู่ความสำเร็จแห่งผลที่มุ่งหมาย
- อินทรีย์ ร คือ ธรรมที่เป็นใหญ่ในกิจของตน เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า พละ
- พละ ๕ คือ เพราะหมายถึงเป็นพลังทำให้เกิดความมั่นคง ซึ่งความไร้ศรัทธา แต่ละอย่าง จะเข้าครอบงำไม่ได้
๕. ช่องลม ๔๕ ช่อง หมายถึง จำนวนพรรษาที่พระพุทธเจ้าประกาศธรรม
๖. ช่วงช่องลม ๙ ช่อง ได้แก่
- มรรด ๔ คือ การปฏิบัติที่คำเนินไปถูกต้องจนถึงขีดสูงสุดในขณะที่จะตัดกิเลสได้
- ผล ๔ (สามัญผล) คือ ภาวะแห่งจิต ที่เกิดขึ้นหลังจาก มรรดจิต ได้ทำหน้าที่ตัด สังโยชน์แล้ว
- นิพพาน 1 (อสังขตธาตุ) คือ สภาวะที่สิ้นกิเลสและทุกข์ทั้งปวง สภาวะที่ปราศจาก ตัณหา
๗. ขาตะขาบ ๔๐ ขา ได้แก่
- กุศลกรรมบถ ๑๐ คือ ทางแห่งการกระทำอันเป็นอกุศล ทางแห่งการกระทำชั่ว
- บุญกริยาวัตถุ ๑๐ คือ ที่ตั้งแห่งการทำบุญ ทางทำความดี
- นารถกรณะธรรม ๑๐ คือ ธรรมอันกระทำที่พึ่ง ธรรมสร้างที่พึ่ง
- อนุสติ ๑๐ คือ ความระลึกถึง อารมณ์อันควรระลึกถึงเนื่อง ๆ
๘. หาง ๒ หาง ได้แก่
- ขันติ คือ ความอดกลั้น
- โสรัจจะ คือ ความสงบเสงี่ยมเจียมตัว
๙. ภู่หาง เป็นเครื่องแสดงถึงความคารพและศรัทธาสูงสุด
จากการที่ชาวมอญเป็นผู้ที่นับถือศาสนาพุทธอย่างเคร่งครัด สิ่งใดที่เป็นการกระทำเพื่อพุทธศาสนาแล้ว ชาวมอญจะต้อนรับเสมอดังเช่นธงตะขาบที่มีตำนานเล่าขานกันมาละเมื่อทำธงตะขาบ แล้วก็จะนำขึ้นแขวนบนเสาหงส์ เพื่อบูชาและเฉลิมฉลองเมื่อครั้งที่พระพุทธเจ้าเสด็จกลับจากดาวดึงส์เทวโลก ในงานฉลองงานบุญ การกุศลชาวรามัญจะใช้เสาหงส์และธงตะขาบคู่กัน
ประเพณีแห่ธงตะขาบเป็นกุศโลบายที่แสดงออกถึงความเชื่อในเรื่องชีวิตหลังความตายและความกตัญญูต่อบรรพบุรุษโดยมีศาสนาเป็นตัวเชื่อมประสานความเชื่อ อีกทั้งเป็นเป็นประเพณีที่รวบรวมคนในชุมชน มาร่วมแรงร่วมใจกันทำธงตะขาบและสร้างความสามัคคี ทั้งยังสร้างความเข้มแข็งให้กับคนในชุมชน เมื่อหักค่าใช้จ่ายในการจัดประเพณีฯ แล้วจะนำเงินที่เหลือทำบุญเข้าวัด เพื่อให้ทางวัดนำไปสร้างประโยชน์ต่อไป
260 
