วันเป็งปุ๊ด เป็นวันเพ็ญ ที่ตรงกับวันพุธ ซึ่งถือว่าเป็นวันสำคัญวันหนึ่งในทางพุทธศาสนา และถือเป็นประเพณีที่ได้รับการสืบสานมาเป็นร้อยกว่าปีแล้ว พิธีการคือ ในวันเพ็ญที่ตรงกับวันพุธ เป็นวันที่ชาวล้านนาจะจัดเตรียมอาหารแห้งไปทำบุญใส่บาตรที่วัด ในเวลาหลังเที่ยงคืนของวันอังคาร คือ ๐ นาฬิกาของวันพุธ เพื่อให้พระสงฆ์ออกรับบาตร ซึ่งถือเป็นการระลึกถึงพระมหาอุปคุต ซึ่งบางปีอาจมีหลายวัน และตรงกับวันเพ็ญ ซึ่งเป็นวันพุธ ขึ้น ๑๕ ค่ำที่ตรงกับวันพุธ เชื่อกันว่าจะมีพระอรหันต์ที่ชื่อพระอุปคุตจะออกมาบิณฑบาตรแต่เช้ามืด ผู้ใดที่ได้ใส่บาตรท่านจะได้บุญและโชคดีสูงสุด บางปีมี “เป็งปุ๊ด” เป็งพุธ หรือ เป็งปุ๊ด ทางล้านนาจะออกเสียง พ.พาน เป็น ป.ปลา จึงเรียกว่า เป็งปุ๊ด คำว่า เป็ง มีความหมายถึงพระจันทร์เต็มดวง เดือนเพ็ญ เพ็ญพโยม ดวงแข ศศิธร หรือวันขึ้น ๑๕ ค่ำ ตรงกับวันศีลหรือวันพระ วันเดือน ปีใดที่วันขึ้น ๑๕ ค่ำ ตรงกับวันพุธ นั่นคือ วันเป็งปุ๊ด ชาวพุทธถือว่าพระอุปคุตมาโปรดเมื่อเริ่มเข้าเวลาของวันพุธ คือตั้งแต่เวลา ๐๐.๐๐ น. ไปจนถึงก่อนพระอาทิตย์จะขึ้น ผู้คนจะพากันใส่บาตรเพื่อความเป็นศิริมงคล ผู้ที่จะมารับบิณฑบาตรนี้จะเป็นเฉพาะสามเณรเท่านั้น ไม่มีพระภิกษุสงฆ์ เพราะสามเณรได้รับการอุปโหลกเป็นตัวแทนพระอุปคุต คำว่า อุปปะ มาจากอุปถัมภ์ อุปถาก อุปการะ หมายถึง การช่วยเหลือ เกื้อกูล ค้ำจุน คำว่า คุต อ่านว่า คุตตะ มาจากความคุ้มครอง การรักษา
คติความเชื่อของชาวบ้าน ถือว่าพระอุปคุต บำเพ็ญตนอยู่ในเกษียณสมุทร เป็นสาวกของพระพุทธเจ้า มีอิทธิฤทธิ์ปราบภัยมาร และป้องกันมิให้สิ่งชั่วร้ายมากล้ำกรายได้ ช่วยบันดาลให้สิ่งที่เลวร้ายได้บรรเทาเบาลง นอกจากนี้ยังมีสติปัญญา เฉลียวฉลาดปราดเปรื่องเรืองวิชาอีกด้วย ชาวบ้านยังเชื่ออีกว่า ครั้งหนึ่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงมีพระบัญชาให้พระอุปคุตคอยดูแล สอดส่องชาวโลก อย่าให้ภัยมารมารบกวนได้ เมื่อถึงเวลาวันเป็งปุ๊ด พระอุปคุตจึงออกมาโปรดและปราบภัยมารต่าง ๆ นอกจากนี้ยังมีคืนวันพุธราหูเข้ามาเกี่ยวข้องอีก จึงเพิ่มความขลังขึ้นมาให้ชาวบ้านได้ปฏิบัติอย่างเคร่งครัด
การตักบาตรทำในตอนกลางคืน ช่วงเวลาสุดท้ายของคืนวันอังคาร ข้าวสารอาหารแห้ง ดอกไม้ธูปเทียน ปัจจัย เมื่อผู้ใดได้ทำบุญกับพระอุปคุตแล้ว จะบังเกิดผลคือ ผู้ที่เจ็บไข้ได้ป่วยจะบรรเทาหายเร็ววัน เด็ก ๆ จะเพิ่มสติปัญญา หนุ่มสาวจะสมหวังในคำอธิฐานของเขา ส่วนคนทั่วไปแล้วจะเป็นศิริมงคลตลอดไป