ประติมากรรมปูนปั้นพระพุทธรูปปางรำพึง เป็นประติมากรรมลอยตัวปูนปั้น พระพุทธรูปปางรำพึง เป็นพระพุทธรูปอยู่ในพระอิริยาบถยืน พระหัตถ์ทั้งสองประสานกันยกขึ้นประทับที่พระอุระ (อก) พระหัตถ์ขวาทับพระหัตถ์ซ้าย

ตามพุทธประวัติ พระพุทธรูปปางนี้ มีที่มาจากเหตุการณ์หลังจากที่พระพุทธองค์ได้ทรงตรัสรู้แล้ว ได้เสด็จ พระราชดำเนินเปลี่ยนพระอิริยาบถ พักผ่อนอยู่ภายใต้ร่มไม้อชบาลนิโครธ ทรงรำพึงถึงพระธรรม ที่พระองค์ได้ทรงตรัสรู้ ว่าเป็นธรรมที่สุขุมลึกซึ้ง ยากที่คนทั่วไปจะรู้ตามได้ แต่เมื่อทรงคำนึงถึงคนสามประเภท อันเปรียบได้กับดอกบัวสามชนิด คือ พวกที่อยู่เหนือน้ำ เป็นพวกที่มีสติปัญญา จะเข้าใจหลักธรรมได้โดยฉับพลัน พวกอยู่เสมอน้ำ สามารถเข้าใจหลักธรรมได้ โดยอธิบายขยายความโดยพิสดารออกไป พวกที่อยู่ใต้น้ำ เป็นพวกที่พอแนะนำได้ด้วยการแนะนำฝึกสอนอบรม เมื่อคำนึงได้ดังนี้ จึงตกลงพระทัยที่จะเผยแพร่พระธรรม ทรงระลึกถึงอาฬารดาบสและอุทกดาบส ว่าเป็นบุคคลที่ควรไปโปรดก่อน แต่ก็ทราบว่าทั้งสองท่านได้ตายไปแล้ว จึงทรงระลึกถึงปัญจวัคคีย์ ที่เคยติดตามพระองค์มาสมัยที่ออกทรงผนวช พระองค์จึงเสด็จไปโปรด ได้แสดงธัมมจักกัปปวัตนสูตร อันเป็นปฐมเทศนา ณ ป่าอิติปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี จบพระธรรมเทศนา โกณทัญญะหนึ่งในปัญจวัคคีย์ได้ดวงตาเห็นธรรมเป็นพระประจำวันเกิด วันศุกร์และยังเป็นสถานที่เรียนรู้ทางด้านศาสนาตั้งอยู่บริเวณหลังพระบรมไตรโลกนาถวัดน้อยโพธิ์คำ