“ซอด้วง” เป็นเครื่องดนตรีดนตรีไทยประเภทสี มี 2 สาย มีเสียงแหลมสูง ใช้คันชักสีให้เกิดเสียงโดยใช้การกดปลายนิ้วเป็นตัวกำหนดช่วงเสียง กล่องเสียงทำจากแกนไม้ทรงกระบอก หุ้มด้วยหนังงูเหลือม โครงสร้างของซอด้วง ประกอบด้วย กระบอกซอ หมอนซอ ลูกบิด คันซอ คันชัก และสายซอ

การฝึกหัดทำซอด้วง

นายไข่ สุวรรณกิจ เกิดเมื่อปีพุทธศักราช 2480 อาศัยอยู่ ณ บ้านเลขที่ 34/1 หมู่ 10 ตำบลรัตภูมิ อำเภอควนเนียง จังหวัดสงขลา สมรสกับนางปิ่น สุวรรณกิจ มีบุตร-ธิดา 10 คน ปัจจุบันไม่มีทายาทคนใดสืบทอดองค์ความรู้ หลังจากจบชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 ในปีพุทธศักราช 2495 นายไข่ สุวรรณกิจ อายุได้ 15 ปี ได้ใช้เวลาว่างกับเพื่อนๆ 3 คน นายไข่ สุวรรณกิจ สามารถสร้างซอได้ทั้งซออู้และซอด้วง แต่เนื่องจากเป็นนักดนตรีซอด้วงจึงมีผู้มาติดต่อให้ผลิตซอด้วงมากกว่า ซอรุ่นแรกของ นายไข่ สุวรรณกิจ สร้างจากกระป๋องนมข้นหวาน หน้าซอทำจากกระดาษปูน โดยใช้ไข่ขาวทาหน้าซอเพิ่มความแข็งแรง กาวยึดนำมาจากยางต้นมะม่วงหินพาน ใช้สายลวด (ราวตากผ้า) เป็นสายซอ หางม้าทำจากใยทางตาลโตนด ครั้งแรกที่ทดลองสีซอเสียงไม่ออกจึงเปลี่ยนเป็นสายเบรกรถจักรยาน แต่เสียงที่ดังมีความแหบพร่าไม่ไพเราะ ต่อมาเมื่อได้รับการว่าจ้างจากนายหนังตะลุงให้เป็นลูกคู่จนพอมีงบประมาณในการหาซื้อเครื่องมือและวัตถุที่มีคุณภาพมากขึ้น ซอรุ่นที่สองที่ทดลองสร้างใช้ไม้เนื้ออ่อนจากแกนต้นกระถิน หน้าซอทำจากหนังวัวและกระดาษปูน ต่อมาในปี พุทธศักราช 2510 ขณะที่นายไข่ สุวรรณกิจ อายุ 30 ปี ทางโรงเรียนควนเนียงวิทยาได้สั่งซอด้วงจากกรุงเทพมหานครมาใช้ หลังจากนั้นเป็นต้นมาต้นแบบซอด้วงจึงมีลักษณะคล้ายซอจากภาคกลาง ซอด้วงคันแรกที่ผลิตขายได้ในราคา 700 บาท ปัจจุบันขายคันละ 1,500 บาท แต่ไม่มีผู้นิยมสั่งทำ ปัจจุบันนายไข่ สุวรรณกิจจึงเลิกผลิตซอด้วงไปโดยปริยาย

เครื่องมือในการผลิตซอด้วง

เครื่องมือในการประดิษฐ์ซอด้วง ประกอบด้วย กระดาษทราย ดินสอ เลื่อย สิ่ว หินลับมีด มีดพร้า ตะไบ คีม ตลับเมตร และสว่านมือ

วัตถุดิบในการผลิตซอด้วง

1. ไม้เนื้ออ่อน เช่น แกนไม้จากต้นมะม่วง แกนไม้จากต้นกระถิน แกนไม้จากต้นมะพร้าว แกนไม้จากต้นตาลโตนด เป็นต้น

2. หนังงูเหลือม

3. สายเอ็น

4. สายเบรกรถจักรยาน

ขั้นตอนการผลิต

ขั้นตอนการทำคันซอและลูกบิด

1. เลือกแกนไม้มะพร้าวขนาดใช้ทำคันซอยาวประมาณ 1 วา จำนวน 1 ชิ้นและไม้ขนาดสั้นเพื่อทำลูกบิดจำนวน 2 ชิ้น

2. นำแกนไม้มะพร้าวขนาดยาวประมาณ 1 วา ใช้สว่านมือเจาะรูตรงปลายไม้ สำหรับเป็นช่องใส่ลูกบิด ใช้มีดพร้าเหลาขึ้นรูปคันซอด้วง

3. นำแกนไม้มะพร้าวขนาดสั้นประมาณ 1 คืบกว่าๆ จำนวน 2 ชิ้น เหลาขึ้นรูปลูกบิดซอด้วง เจาะรูที่ปลายลูกบิดสำหรับใส่สายซอด้วง

4. ตกแต่งรายละเอียดคันซอและลูกบิดด้วยตะไบและกระดาษทราย

ขั้นตอนการทำกระบอกซอด้วง

1. นำแกนไม้มะม่วงขนาดกระบอกซอด้วง เจาะรูและคว้านเนื้อไม้ออกเป็นโพรงทะลุถึงกัน พร้อมกับตกแต่งรูปทรงแกนไม้มะม่วงให้ได้ลักษณะของกระบอกซอด้วง ก่อนเก็บรายละเอียดให้สวยงาม

2. นำหนังงูเหลือมที่แช่น้ำนาน 2 ชั่วโมง ซับหนังงูเหลือมให้หมาด ก่อนทากาวและนำมาหุ้มหน้าซอ ทิ้งไว้จนกาวแห้ง ตกแต่งขอบหนังให้สวยงามพร้อมกับทากาวยึดให้เกิดความแข็งแรง ทิ้งไว้จนกาวแห้งสนิท

ขั้นตอนการทำคันชักและหมอนซอ

1. นำแกนไม้มะพร้าวขนาดทำคันชัก มีความยาวประมาณ 1 วา เหลาให้ได้รูปคันชักซอ ตกแต่งรายละเอียดให้สวยงาม

2. นำสายเอ็นร้อยกับคันชักเพื่อใช้เป็นหางม้า

3. นำเศษไม้ชิ้นเล็กๆ ทำเป็นหมอนซอ โดยเหลายาวประมาณ 1.5 เซนติเมตร กว้างประมาณ 1 เซนติเมตรและหนาประมาณ 3 มิลิเมตร เมื่อได้ส่วนต่างๆ แล้วจึงนำมาประกอบเป็นซอด้วง ใส่สายเบรกจักรยานทดสอบเสียง ทาชะแล็กให้สวยงาม ในการผลิตซอด้วง 1 คัน ส่วนใหญ่ใช้ช่วงเวลาว่างจากงานประจำ โดยรวมแล้วใช้ระยะเวลา ประมาณ 5-7 วัน ปัจจุบันแทบไม่มีการผลิตซอด้วง เนื่องจากไม่มีผู้ว่าจ้าง นอกจากนี้นายไข่ สุวรรณกิจ ได้เปลี่ยนจากนักดนตรีซอด้วงมาเป็นผู้บรรเลงปี่ การปรับเปลี่ยนดังกล่าวเป็นไปตามความสมัยเนื่องจากในกาลต่อมาเมื่อใช้ดนตรีสากลบรรเลงจึงไม่นิยมนำซอด้วงมาบรรเลงในการแสดงหนังตะลุง

เกียรติประวัติและผลงาน

-ปีพุทธศักราช 2539 ได้รับเชิญให้เข้าร่วมโครงการประชุมสัมมนาดนตรีหนังตะลุงจังหวัดสงขลา จัดโดยสถาบันราชภัฎจังหวัดสงขลา

-ปีพุทธศักราช 2542 ได้รับเชิญให้เป็นวิทยากรถ่ายทอดความรู้ด้านการบรรเลงปี่ ตามโครงการฝึกสอนศิลปะศิลปินพื้นบ้านศรีวิชัยควนเนียง

-ปีพุทธศักราช 2546 ได้รับคัดเลือกเป็นตัวแทนศิลปินระดับอำเภอเข้าแข่งขันดนตรีพื้นบ้าน
(เป่าปี่) ระดับจังหวัด เพื่อเป็นตัวแทนจังหวัดสงขลาในการแข่งขันระดับภาคในงานมหกรรมวัฒนธรรมแห่งชาติ จังหวัดสุราษฏร์ธานี จัดโดยกระทรวงวัฒนธรรม