ประวัติความเป็นมาของข้าวก่ำพะเยา

นายศรีวรรณ วงศ์เรือง นางจันทร์ฟอง วงศ์เรืองชาวบ้านช่อน เลขที่ 123 หมู่ 7 ตำบลแม่นาเรือ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา เป็นผู้ริเริ่มนำพันธุ์ข้าวก่ำมาปลูกเป็นคนแรก นำจากอำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย ต่อมาเมื่อปี 2515 นายเงิน มังคลาด นางเกี้ยว มังคลาด อยู่บ้านเลขที่ 203 หมู่ 8 ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา ได้นำพันธุ์ข้าวก่ำพะเยามาปลูกโดยได้ข้าวพันธุ์มาจาก นายศรีวรรณ วงศ์เรือง ชาวบ้านช่อน ตำบลแม่นาเรือ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา มาปลูกจำนวน 7 ถัง ได้ข้าวจำนวน 500 ถัง ปลูกมาเป็นเวลา 5 ปี และทุกครั้งที่ปลูกผลผลิตข้าวออกมานายศรีวรรณ วงศ์เรือง จะเป็นผู้รับซื้อข้าวก่ำทั้งหมดเพื่อนำไปสีข้าวที่โรงสีของตนเองที่บ้านช่อนและนำไปขายส่งยังพ่อค้าตลาดที่กรุงเทพฯ

นายเสริฐ สักลอ นางแก้ว สักลออยู่บ้านเลขที่ 205 หมู่ 8 ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา ได้นำพันธุ์ข้าวก่ำพะเยาจากนายศรีวรรณ วงศ์เรือง มาปลูก จำนวน 15 ถัง ผลผลิตที่ได้ นายศรีวรรณ วงศ์เรือง จะมารับซื้อเอง ในราคากิโลกรัมละ 7 บาท ปลูกมาแล้ว 3 ปี ก็เลิกปลูกสาเหตุเพราะว่าข้าวล้มผลผลิตได้น้อย ช่วงที่ปลูกนายศรีวรรณ วงศ์เรือง ก็จะพูดย้ำ อยู่ตลอดเวลาว่าข้าวพันธุ์ก่ำพะเยาเป็นพันธุ์ข้าวที่หากินยากไม่มีขายที่อื่น และไม่ยากให้นำไปเผยแพร่พันธุ์ไปที่อื่นจะรับซื้อคืนทั้งหมดเลย หลังจากนั้นก็ไม่มีใครนำมาปลูก

ปี2540 - 2542 นายตา คำแสน นางเหรียญ คำแสนอยู่บ้านเลขที่ 201 หมู่ 6 ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา ได้เริ่มนำข้าวก่ำพะเยามาปลูกเพื่อใช้กินเอง และเพื่อป้องกัน ภูตผี ปีศาจ ต้องการให้มันกลัวหรือปลูกไว้เพื่อเป็นพญาข้าว เพราะลำต้นสีดำ ใบมีสีดำเมล็ดข้าวเป็นสีดำ โดยได้พันธุ์ก่ำมาจากนายเสริฐ สักลอ ชาวบ้านสักลอใหม่ หมู่ 8 ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา

ปี2542 นายชุ่ม ศรีชัย นางเป็ง ศรีชัยอยู่บ้านเลขที่ 15 หมู่ 6 บ้านพวงพยอม ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา ซึ่งเป็นคนนำต้นกล้าข้าวก่ำพะเยามาปลูก จำนวน 1 แปลง จุดประสงค์ก็ปลูกข้าวเพื่อไว้กิน และเพื่อเอาไว้ทำข้าวหลามข้าวก่ำ หรือเก็บเอาไว้เป็นของฝากญาติมิตรที่ไปมาหาสู่กันแบ่งปันกับคนที่คุ้นเคย หลังจากนั้นนายชูศักดิ์สักลอ นางคำน้อย สักลอซึ่งมีศักดิ์เป็นลูกเขยของนายชุ่ม ศรีชัย ได้เห็นข้าวก่ำพะเยาจึ่งได้นำมาปลูกที่บ้านสักลอใหม่ หมู่ที่ 8 ตำบลหงส์หิน อำเภอจุน จังหวัดพะเยา จำนวน 5 มัด แต่จะปลูกไม่มากเพียง 2 แปลง มีจุดประสงค์ปลูกไว้เพื่อเป็นพญาข้าว และเก็บกินเองในครอบครัว ยังไม่มีตลาดมารองรับซื้อเลย

ปี2550ร.ต.ต. พิทักษ์ชน ปิยวรรณหงส์และนายบุญรอง ปิยวรรณหงส์สองพี่น้องก็ไปขอซื้อข้าวก่ำพะเยามาปลูกจำนวน 2 ปี๊บ เริ่มปลูกเมื่อวันที่ 20 กรกฎาคม 2550 เมื่อสิ้นปีได้ข้าวทั้งหมด จำนวน 145 ปี๊บ ใช้พื้นที่ปลูกจำนวน 2 ไร่กว่า ๆ และได้ทดลองนำข้าวก่ำพะเยานำไปสีที่โรงสีของกลุ่มผู้สูงอายุ วัดบ้านร่องแมด ตำบลทุ่งรวงทอง อำเภอจุน จังหวัดพะเยา แล้วนำไปขายที่ตลาดสดบ้านสักลอใหม่ หมู่ 8 และหมู่บ้านใกล้เคียง ปรากฏว่าขายได้ดีมาก ผู้สูงอายุ จะชอบกินข้าวก่ำพะเยา ขายราคาเพียงลิตรละ 20 บาท มีน้ำหนัก 800 กรัม ตอนแรกก็ปลูกไว้เพื่อไว้กินกันในครอบครัวเพราะเป็นข้าวที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพร่างกาย

ในปี2551ได้คัดเลือกเมล็ดพันธุ์ข้าวก่ำพะเยาเพื่อที่ต้องการคัดเลือกพันธุ์แท้ จำนวนพื้นที่ปลูกจำนวน 30 ไร่ โดยเป็นข้าวอินทรีย์ทั้งหมด โดยใช้ปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพ

ต่อมาปี 2552ได้ไปแนะนำให้ชาวบ้านหันมาปลูกข้าวก่ำพะเยาเป็นข้าวอินทรีย์ ได้เริ่มขยายพื้นที่ปลูกจำนวน 250 ไร่ มีสมาชิกทั้งหมดจำนวน 20 ราย หลังจากนั้นก็มีการนำข้อมูลการปลูกข้าวก่ำพะเยาไปเผยแพร่ลงในเว็บไซต์ทางอินเตอร์เน็ตทางมูลนิธิกรีนพีชก็ได้ขอยืมพันธุ์ข้าวก่ำพะเยานำไปสร้างศิลปะบนนาข้าวที่จังหวัดราชบุรีมีการเผยแพร่รูปภาพไปทั่วโลก