ชื่อ เรือเอกลักษณ์น่าน

ประวัติความเป็นมา

จังหวัดน่านเมืองแห่งสายน้ำน่านอยู่ในเขต 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบนหรืออาณาจักรล้านนาในอดีต คนทั่วไปจึงมักเข้าใจว่าศิลปวัฒนธรรมของเมืองน่านเหมือนกับจังหวัดอื่นๆในเขตล้านนา แต่แท้จริงแล้วหาได้เป็นเช่นนั้งทั้งหมดไม่ เพราะยังมีวัฒนธรรมอีกหลายแขนงที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะเมืองน่าน และเนื่องจากจังหวัดน่านเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำน่าน จึงได้ก่อเกิดประเพณีที่สำคัญได้แก่ ประเพณีแข่งเรือซึ่งจะจัดขึ้นในช่วงเทศกาลออกพรรษา เพื่อเป็นการเชื่อมความสัมพันธ์สมัครสมานสามัคคีในหมู่บ้าน ชุมชนในปัจจุบันเรือเอกลักษณ์น่านมีอยู่จำนวน 500 ลำ และจะจัดให้มีประเพณีแข่งเรือในพื้นที่อำเภอเมืองน่าน อำเภอปัว อำเภอท่าวังผา อำเภอเวียงสา

ลักษณะเรือเอกลักษณ์น่าน

หัวเรือเมืองน่านจะเป็นรูปร่างลักษณะคล้ายหัวพญานาค เจาะด้วยไม้ท่อนเดียวและแกะสลักลวดลายทาสีให้สวยงามตามลักษณะเรือเมืองน่าน โดยมีส่วนประกอบดังนี้

1.เขี้ยวฟอง จะมีสองแบบ คือ เป็นเขี้ยวสิบซี่ และเขี้ยวสิบสี่ซี่ โค้งงอเหมือนปากนกแล( นกแก้ว) ก้มกินน้ำ

2. เขี้ยวแต คือ เขี้ยวซี่เล็กที่เรียงติดกัน อยู่ระหว่างเขี้ยวฟอง ต้องหึก ( หนา ) บ่งบอกความ แข็งแรง

3. เขี้ยวหนาย เป็นเขี้ยวฟองซี่ในสุดจะโค้งงอขึ้นหรือลงก็ได้

4. แก้ม จะต้องมีลักษณะอวบอูม เหมาะสมกับหัวเรือ ให้มีเกล็ดเป็นร่อง หรือซ้อนกันเหมือนเกล็ดปลา

5. หมกขี้หมา ( จมูก ) ขนาดใหญ่สูง มีร่องวนเป็นก้นหอย ปุ้มมน มีรูเสียบดอกไม้พื้นเมือง รูปทรงมองจากด้านหน้าแบะออกเล็กน้อย

6. หงอน อยู่ระหว่างหมกขี้หมา มีความสูงเสมอกับหมกขี้หมาต้องแกะสลักจากไม้และต้องถอดประกอบได้

7. กาบรอง กาบจว้า หรือหางแมงดา จะอยู่บริเวณใต้หงอนเพื่อล็อคหัวเรือไม่ให้สั่นคลอน

8. เดียกาง ( เดือยคาง ) จะอยู่ด้านล่างตรงข้ามกับ กาบจว้า ทำหน้าที่ล๊อคหัวเรือไม่ให้สั่นคลอน

9. มะเดง ( กระดิ่ง ) แขวนไว้ในปาก

10.กระจกคาง จะมีลักษณะกลมหรือเหลี่ยมพร้อมพู่ ติดแขวนไว้ใต้คาง

11. มะต๋า ( ดวงตา ) จะเป็นกระจกติดหรือแต้มสีเป็นดวงตาดำ

12. หมากต๋า ( ขอบตา ) จะมีลักษณะคว่ำ หรือหงายก็ได้

ส่วนกันยาเรือ ( โขนเรือ ) คือส่วนที่ต่อจากลำเรือไปหาหัวเรือและหางวัลย์( กันยาหาง โงนหาง )

1.กันยาเรือ ( คอต่หัว โงนหัว ) มีลักษณะโค้งงอสมส่วนกับตัวเรือ ไม่มีผ้าแพรสีและผ้าสีอื่นผูกมัด ยกเว้นด้ายหมายขวัญ และกระสวยดอกไม้ ธูปเทียน

2. คันจ่อ ( คันธงประจำเรือ ) มีความยาว 1. 5 -2 เมตร ต้องมีก๋วยสลากผูกติดคันจ่อ ตามความเหมาะสมของเรือ

3. แซ่ หรือ ต่อนต้อ ( สลักคอต่อเรือ ) สำหรับเสียบยึดกันยากับตัวเรือให้แน่น มีลักษณะเป็น เอกลักษณ์เฉพาะตัวตามแต่ละหมู่บ้าน ( รูปสัตว์ในวรรณคดี เช่น ลิง ไก่ สิงห์ ฯลฯ )

4. หางวัลย์ คือ หางของเรือที่มีลักษณะคล้ายหางพญานาค เพื่อต่อกับกันยาท้าย จะต้องสูงกว่าหัวเรือโดยแกะสลักหรือฉลุลวดลายทาสีให้สวยงาม มีกระดิ่ง สายสนุก ( หรือพู่หาง ) ห้อย ความยาวพอสมควร

ลำเรือขุดจากไม้ซุงท่อนเดียวยาวตลอดข้างลำเรือวาดลายไทยทาสีให้สวยงามตลอดลำเรือเช่นลายกนกใบเทศ ลายกอด ลายเกี้ยว ลายเกาะ หรือดอกโดด ยาวต่อเนื่องตลอดลำเรือ

สีที่ใช้ มีสีดำ สีแดง สีหมากสุก ( ส้ม ) สีเขียว สีเหลือง และสีขาว การทาสีต้องเป็นการระบายเอกลักษณ์ของสีนั้นๆตามลักษณะเรือเมืองน่าน เรือทุกลำต้องมีชื่อเรือ เขียนไว้ที่กันยาหัวและชื่อหมู่บ้านเขียนไว้ที่กันยาหาง สามารถอ่านได้ชัดเจน