อุโบสถเก่าวัดหัวดง ตั้งอยู่ที่เลขที่ 14 หมู่ที่ 7 บ้านหัวดง ตำบลหัวดง อำเภอเมืองพิจิตร จังหวัดพิจิตร สร้างขึ้นประมาณ พ.ศ.2413 ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาครั้งหลัง เมื่อวันที่ 4 มกราคม พ.ศ. 2529

ลักษณะ อุโบสถเก่า เป็นโบราณสถาน อายุสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น

ลักษณะ เป็นอุโบสถทรงตึกฐานบัวก่ออิฐถือปูน ขนาดประมาณ 7 x 15 เมตร

ตั้งอยู่บนฐานไพทีขนาดใหญ่ หันหน้าไปทางทิศตะวันออกสู่แม่น้ำน่าน ที่ฐานไพทีด้านหน้าและหลังมีบันไดทางขึ้นสู่ลานอุโบสถ (ปัจจุบันด้านหน้าปรากฏเพียงร่องรอย) ซึ่งมีประตูทางเข้าออกพระอุโบสถทั้งด้านหน้าและด้านหลัง ด้านละ 2 ประตู เหนือประตูมีลวดลายปูนปั้นประดับ ระหว่างประตูมีช่องทำเป็นซุ้มไว้ประดิษฐานใบเสมา ที่มุมผนังด้านหน้า พระอุโบสถทั้ง 2 ด้าน มีแท่นฐานขนาดเล็กวางรูปสัตว์ปูนปั้น น่าจะเป็นสิงห์ ผนังด้านข้างทั้ง 2 ด้านมีบานหน้าต่างด้านละ 4 บาน โดยแต่ละบานมีเสาหลอกหัวเสาเป็นบัวสลับ ที่จั่วด้านหน้าพระอุโบสถมีปูนปั้นรูปเทวดาและเรื่องราวทางพระพุทธศาสนาประดับ และพื้นที่จั่วระหว่างประตูมีข้อความเขียนไว้ว่า “สร้างเมื่อปีฉลู พุทธศักราชร่วงได้ 2468 พรรษา” ส่วนหลังคาเป็นเครื่องไม้ มุงกระเบื้องเกล็ดเต่า ใบระกาหางหงส์ทำเป็นปูนปั้นรูปพระยานาค ช่อฟ้าเป็นปูนปั้นรูปครุฑ

ด้านในอุโบสถ ส่วนหลังคาไม่มีฝ้าเพดานทำให้เห็นโครงสร้างหลังคาชัดเจน ด้านตะวันตก มีฐานชุกชีขนาดใหญ่สำหรับประดิษฐานพระพุทธรูปประธาน แต่ปัจจุบันไม่ปรากฏให้เห็น

ที่ผนังด้านในทั้ง ๒ ด้านเหนือบานหน้าต่างประดับรูปเล่าเรื่องพระพุทธประวัติใสกรอบไม้ ด้านนอกโดยรอบอุโบสถมีแท่นฐานประดิษฐานใบเสมาสมัยรัตนโกสินทร์ 8 ทิศ

ปัจจุบันทางวัดหัวดงได้ถมดินสร้างพระอุโบสถใหม่ในบริเวณใกล้เคียงกัน โดยได้ถมดินทำฐานไพทีในระดับเดียวและต่อเนื่องกับฐานไพทีเก่า โดยมีพระสมุวิรัจ ธรรมชีโร เจ้าอาวาสวัดหัวดง ดูแลรักษาโบราณสถาน

ที่มาข้อมูล : นางสาวอรพิณ การุณจิตต์ นักโบราณคดีชำนาญการพิเศษ

สำนักโบราณคดีที่ 6 สุโขทัย เดือนมกราคม 2552