วัดถ้ำดอยโตน ตั้งอยู่เลขที่ ๑๒๘ หมู่ ๕ บ้านแม่สะป๊อก ตำบลแม่วิน อำเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่

คือ ถ้ำ คือ ลักษณะโพรงหิน หรืออุโมงค์หินที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ตามเทือกเขาหินปูน

ดอย คือ ภูเขา หรือเทือกเขา
โตน คือ เป็นสำเนียงของภาษาเชียงใหม่ – ลานนา ตรงกับคำว่า โทน ในภาษาไทย
หมายถึงหนึ่งเดียว โดด ๆ เดี่ยว ๆ เช่นคำว่าลูกโทน กระเทียมโทน เป็นต้น

ถ้ำดอยโตน จึงเป็นชื่อเรียกขานเป็นที่รู้จักกันของชุมชนในท้องถิ่น เนื่องจากสภาพของ

บ้านแม่สะป๊อก หมู่ ๕ ตำบลแม่วิน ก่อนที่จะสร้างวัดถ้ำดอยโตนขึ้นมานั้น เดิมเป็นสถานที่บำเพ็ญกุศลของชาวบ้านอยู่ก่อนแล้ว เป็นลักษณะของอาศรม หรือที่พักสงฆ์ที่หน่วยงานของพระธรรมจาริกได้สร้างไว้ เมื่อสภาพของหมู่บ้านพัฒนาขึ้นมาถึงจุดหนึ่ง หน่วยงานพระธรรมจาริกได้ย้ายออกไปยังถิ่นที่กันดารกว่า สภาพของที่พักสงฆ์จึงตกเป็นอาศรมร้าง ไม่มีพระอยู่เป็นที่ประจำแน่นอน เป็นเพียงที่พักอาศัยของพระธุดงค์ที่จาริกผ่านไปมา และที่สำคัญก็คือ ที่พักสงฆ์ตั้งอยู่ในเขตป่าสงวน ไม่มีเอกสารสิทธิใด ๆ จึงเป็นเหตุให้ไม่สามารถที่จะสร้างวัดที่ถูกต้องตามกฎกระทรวงได้ ชาวบ้านจึงต้องหาสถานที่ใหม่ที่มีเอกสารสิทธิ์ในการสร้างวัด ซึ่งก็คือที่ดินที่เป็นที่ตั้งของวัดถ้ำดอยโตนในปัจจุบันนี้เอง

ในการดำเนินการขอสร้างวัดนั้นเริ่มขึ้นเมื่อกลางปี ๒๕๒๘ พระอาจารย์ปิยทัสสี ได้จาริกธุดงค์ผ่านมา ศรัทธาชาวบ้านได้นิมนต์ให้ท่านโปรดเมตตาจำพรรษา ณ ที่พักสงค์ท้ายหมู่บ้าน และกลางพรรษานั่นเองที่พระคุณท่านได้ปรึกษาชาวบ้านว่าพวกเราน่าจะสถานที่สัปปายะกว่านี้ สำหรับการสร้างวัดใหม่ในรูปแบบที่เป็นศูนย์กลางของการศึกษาและปฏิบัติธรรม ชาวบ้านจึงนำท่านไปสำรวจสภาพของถ้ำดอยโตน สภาพถ้ำเป็นถ้ำใหญ่สองชั้น ลักษณะเป็นกิ่งถ้ำ กึ่งเพิงผา (ผาเงิบ) ภายในถ้ำมีอากาศเย็นที่เคลื่อนตัวออกจากถ้ำชั้นในมายังถ้ำชั้นนอกตลอดเวลา ไม่อับชื้นเหมือนลักษณะของถ้ำทั่วไป และมีลักษณะเด่น คือ บริเวณที่ราบ และมีทุ่งนาหน้าถ้ำ ซึ่งกว้างถึง ๑๑ ไร่ มีเอกสารสิทธิพร้อม (นส ๓ ) ทุกอย่างเป็นที่พอใจของพระอาจารย์ปิยทัสสีมาก และท่านก็บอกชาวบ้านว่าจะนำเรื่องการสร้างวัดใหม่นี้ไปปรึกษากับคณะสงฆ์อำเภอสันป่าตอง (ขณะนั้นยังไม่แยกมาอำเภอแม่วาง) ซึ่งพระเดชพระคุณท่านอาจารย์ พระครูขันตยาภรณ์ ซึ่งดำรงค์ตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอสันป่าตองในยุคนั้น ท่านเมตตารับเรื่องปรึกษา พร้อมทั้งเมตตารับเป็นองค์ประธานฝ่ายสงค์ในนามคณะสงฆ์อำเภอสันป่าตองทุกวัด และได้ยกเรื่องการสร้างวัดใหม่เข้าในโครงการ “ วัดแผ่นดินธรรม แผ่นดินทอง ” ของคณะสงฆ์และประชาชนในเขตอำเภอสันป่าตองเพื่อเทิดพระเกียรติแด่องค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฯ รัชกาลที่ ๙ ซึ่งจะมีพระชนมายุครบ ๖๐ พรรษาในปี พ.ศ. ๒๕๓๐ ในขณะเดียวกัน ร.ต.ท.ทวี เชมนะสิริ และคุณนายคำปุ๋ย เชมนะสิริ เจ้าของที่ดินหน้าถ้ำ มีจิตศรัทธาแรงกล้า น้อมที่ดินผืนนี้มอบถวายแด่คณะสงฆ์อำเภอสันป่าตองเพื่อร่วมสร้างวัด ร่วมเทิดพระเกียรติในหลวง ในนามคณะสงฆ์และชาวพุทธทุกท่านของแสดงความยินดีและร่วมอนุโมทนาในกุศลบารมีทานอันยิ่งใหญ่นี้

วัดถ้ำดอยโตนเริ่มสร้างวัด และมีพระภิกษุ สามเณร จำพรรษา ตั้งแต่ปี ๒๕๒๙ เป็นต้นมา และยื่นเรื่องขออนุญาตสร้างวัดในปี พ.ศ.๒๕๓๘ และได้รับการประกาศตั้งวัดจากกระทรวง ศึกษาธิการเมื่อวันที่ ๑๐ เมษายน ๒๕๔๐ ปัจจุบัน วัดถ้ำดอยโตนมีเนื้อที่ ๑๑ ไร่ ๓ งาน ๘๔ ตารางวา เอกสารสิทธิที่ดิน นส. ๓ เลขที่ ๑๔๖ เล่ม ๑ หน้า ๙๙ สารบบ หมู่ที่ ๕(๖) ตำบลแม่วิน อำเภอแม่วาง(อำเภอสันป่าตอง) จังหวัดเชียงใหม่ มีศรัทธาวัด ๑๗๐ หลังคาเรือน จำนวนประชากร ณ วันสำรวจ จำนวน ๕๘๐ คน วัดถ้ำดอยโตนเป็นศูนย์ศึกษาและปฏิบัติธรรม มีผู้ปฏิบัติธรรมทั้งชาวไทย และชาวต่างประเทศ

วัดถ้ำดอยโตนมีศาลาการเปรียญ กว้าง ๑- เมตร ยาว ๒๐ เมตร จำนวน ๑ หลัง
ศาลาเอนกประสงค์ กว้าง ๒๒ เมตร ยาว ๒๔ เมตร จำนวน ๑ หลัง

โรงครัว โรงทานมังสวิรัติ กว้าง ๑๐ เมตร ยาว ๒๓ เมตร จำนวน ๑ หลัง

กุฎิสงฆ์ และที่พักผู้ปฏิบัติธรรมฝ่ายชาย กว้าง ๓ เมตร ยาว ๕ เมตร จำนวน ๙ หลัง

ที่พักอุบาสิกา / ที่พักผู้ปฏิบัติธรรมฝ่ายหญิง กว้าง ๓ เมตร ยาว ๕ เมตร จำนวน ๙ หลัง

ห้องน้ำ ห้องสุขา สำหรับบุคคลภายนอก(ชาย) จำนวน ๕ ห้อง

ห้องน้ำ ห้องสุขา สำหรับบุคคลภายนอก(หญิง) จำนวน ๕ ห้อง

ห้องน้ำ ห้องสุขา สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมชาย จำนวน ๕ ห้อง

ห้องน้ำ ห้องสุขา สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมหญิง จำนวน ๕ ห้อง

๑. พระพุทธรูปปางมารวิชัย หน้าตักกว้าง ๗๕ นิ้ว ประดิษฐานภายในถ้ำดอยโตน
๒. พระทธรูปศิลปะสมัยเชียงแสน สิงห์หนึ่ง หน้าตักกว้าง ๔๕ นิ้ว ประดิษฐาน ณ ศาลาร่มไทร(ศาลาการเปรียญ)
๓. พระเจดีย์หล่อด้วยทองเหลือทั้งองค์ ศิลปะร่วมสมัยระหว่างเจดีย์องค์พระปฐมเจดีย์และเจดีย์พระธาตุดอยสุเทพ ฐานกว้าง ๑๒๕ เมตร สูง ๒.๖๕ เมตร ดำเนินการสร้างโดยพระครูขันตยาภรณ์ อดีตเจ้าคณะอำเภอสันป่าตอง – แม่วาง ซึ่งสร้างขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าบรมราชินีนาถ เนื่องในวโรกาสทรงพระชนมยุครบ ๖๐ พรรษา ปี พ.ศ. ๒๕๓๖

๔. พระเจดีย์ศิลปะองค์พระเจดีย์พุทธคยา ซึ่งจำลองจากพระเจดีย์พุทธคยา ซึ่งเป็นสถานที่ตรัสรู้ ประเทศอินเดีย ฐานกว้าง ๓๙๐ เมตร สูง ๙.๙๐ เมตร ดำเนินการสร้างโดยท่านอาจารย์ปิยทัสสี ประธานฝ่ายสงฆ์ คุณบุญรอด - คุณจิรภัทร หนูประสิทธิ์ คุณชาตรี - คุณวิมลรัตน์ หอมรังสฤษดิ์ คุณสมชาย - คุณวนิดา วืทวัสพันธ์ สามครอบครัว เป็นประธานฝ่ายฆราวาส สร้าง ประกอบพิธีบรรจุพระธาตุเมื่อวันที่ ๘ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๔ ตรงกับวันมาฆบูชา ขึ้น ๑๕ ค่ำ วันเพ็ญเดือน ๓

พระอธิการนาวี ปิยทัสสี ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสเมื่อ พ.ศ.๒๕๔๐ - ปัจจุบัน

ปัจจุบันวัดถ้ำดอยโตนเป็นสำนักปฏิบัติธรรมที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของอำเภอแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่ จัดให้มีการอบรมปฏิบัติธรรมเป็นประจำ ผู้สนใจศึกษาการฝึกวิปัสสนากรรมฐานสามารถดูรายละเอียดได้ที่ http://vimuttidhamma.org