ขั้นตอนกระบวนการผลิต/วิธีทำ

ขั้นตอนการผลิต
งานตีเหล็กจะมีการใช้วัสดุอุปกรณ์ และเครื่องมือเครื่องใช้ ตลอดจนมีขั้นตอนการผลิตคล้ายคลึงกัน แต่อาจจะแตกต่างกันตามประเภทของผลิตภัณฑ์ ซึ่งในที่นี้จะสรุปขั้นตอนการผลิตเฉพาะผลิตภัณฑ์ที่เด่น ๆ และยังมีการผลิตอยู่ในปัจจุบัน ได้แก่ มีด เคียว และกรรไกรหนีบหมากเท่านั้น

๑. การตัดและการผ่าเหล็กช่างจะนำเหล็กที่จะทำมีดมาวัดขนาดความยาวเท่ากับ ชนิดของมีดที่จะทำ (ส่วนมากจะใช้เหล็กแหนบ) แล้วนำเอาส่วนที่จะตัดไปเผาไฟจนเหล็กร้อนแดง ได้ที่ จากนั้นใช้คีมจับวางบนทั่งแล้วตัดด้วยเหล็กสกัด แล้วนำเหล็กที่ตัดแล้วเผาไฟอีกครั้งเพื่อผ่าทะแยงตามยาวเหล็กที่ผ่าออก แต่ละข้างจะใช้ตีมีดได้ ๑ เล่ม

มีขั้นตอนและศัพท์เฉพาะที่ใช้เรียกในการทำมีดดังนี้

๑. นำเหล็กที่จะมาทำมีดตัดให้เป็นท่อนให้ได้ขนาดความต้องการ

๒. นำท่อนเหล็กเข้าเตาแล้วใช้สูบลมเป่าถ่าน จนเหล็กแดงสุกตามต้องการ

๓. นำเหล็กที่เผาจนแดงสุกดีแล้ว วางบนทั่งแล้วตีด้วยพะเนินเหล็กขนาดใหญ่ ซึ่งต้องใช้แรงงานคน เหวี่ยงพะเนินเหล็กตีโดยเร็วขณะที่เหล็กยังร้อนอยู่เมื่อเหล็กเย็นเอาเข้าเตาเผาจนร้อนแดง แล้วเอาขึ้นมาตีอีก ทำอย่างนี้ประมาณ ๓ หนจึงได้หุ่นมีดที่ต้องการ งานขั้นนี้เรียกว่า ตีหุ่น

๔. นำหุ่นมีดเข้าเผาในเตาให้ร้อนแดงอีกครั้ง แล้วนำมาวางบนทั่งใช้ฆ้อนทุบให้เนื้อเหล็กเรียบ ภาษาช่างทำมีดเรียกว่า "ซ้ำ"

๕. นำหุ่นมีดที่ทำเรียบร้อยแล้วมา "ไห่" หรือ "รำเรียบ" คือการใช้ฆ้อนทุบตัวมีดให้เนื้อเหล็กแน่นและเรียบยิ่งขึ้น

๖. นำตัวมีดที่ "ไห่" แล้วมาแต่งเข้ารูป

๗. นำตัวมีดที่เข้ารูปเรียบร้อยแล้วมา "พาน" คือการใช้ตะไบหรือหินไฟแต่งคมมีดให้คม

๘. การที่จะทำให้มีดมีความคงทน แล้วนำเข้าเตาเผาอีกครั้งด้วยเวลาและความร้อนตามความชำนาญของแต่ละคน เมื่อเผาได้ที่แล้วนำออกมา "ชุบ" ลงในน้ำทันที กรรมวิธีการชุบมีดมีความสำคัญต่อคุณภาพของมีดมาก มีดที่ชุบด้วยช่างที่มีความชำนาญจริงๆ จะมีความคมทนทาน ไม่บิ่นหรือย่นยู่ง่าย

๙. เสร็จแล้วนำมีดไปลับคมกับหินลับมีด

๑๐. การเข้าด้ามมีดให้สวยงาม และเหมาะสมกับชนิดและขนาดของมีด แล้วนำไปลับกับหินละเอียดให้คมจนได้ที่ เป็นอันเสร็จกรรมวิธีการทำมีด