ถ้ำปลากราย

รายละเอียดข้อมูล

ถ้าปลากราย เป็นชื่อหมู่บ้านหนึ่ง อยู่ในเขตตำบลคลองพระอุดม อำเภอลาดหลุมแก้ว จังหวัดปทุมธานีห่างจากที่ว่าการอำเภอลาดหลุมแก้วไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 8 กิโลเมตรการคมนาคมไปได้ทางเรือ จากที่ว่าการอำเภอลาดหลุมแก้วไปถึงหมู่บ้านถ้ำปลากราย โดยเรือหางยาว ประมาณ 20 นาทีก็ถึง ค่าโดยสารเรือหางยาวเหมาไปกลับประมาณ 30 บาท (ราคาเรือเมื่อ พ.ศ.2516) เพราะไม่มีเรือประจำทาง เมื่อวันที่ 9 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2516 นายสุวิทย์ ยิ่งวรพันธุ์ ผู้ว่าราชการจังหวัดปทุมธานี ได้ให้ความสนใจแก่หมู่บ้านนี้มาก ได้ไปประชุมราษฎรตามนโยบายเข้าถึงประชาชน และได้รับความสำเร็จเป็นอย่างดี

ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านถ้ำปลากราย ไม่มีบันทึกไว้เป็นหลักฐาน แต่ได้อาศัยการเล่าสืบต่อกันมาว่า แต่เดิมในบริเวณพื้นที่ส่วนนี้ลักษณะเป็นที่ราบลุ่ม มีหนองใหญ่และลึก ประกอบกันเป็นป่าดงพงชัฏ มีสัตว์น้ำนานาชนิดอาศัยอยู่มาก เช่น ปลา ตะพาบน้ำ เต่า จระเข้ โดยเฉพาะปลากรายมีชุกชุมมากเป็นพิเศษ ประชาชนจึงอพยพเข้าไปอยู่บริเวณนี้ ประกอบอาชีพในทางประมงน้ำจืด หมู่บ้านนี้จึงมีชื่อว่า “หมู่บ้านถ้ำปลากราย”

คำว่า “ถ้ำ” นั้น หมายถึง ช่องที่เป็นโพรงลึกเข้าไปในภูเขา แต่ในเขตอำเภอลาดหลุมแก้วไม่มีภูเขา มีแต่หนองน้ำใหญ่และลึกเป็นที่อาศัยของสัตว์น้ำ ฉะนั้นคำว่า “ถ้ำ” ในที่นี้จึงหมายถึง หนองนั่นเอง ส่วน “ปลากราย” เป็นชื่อปลาชนิดหนึ่ง เมื่อนำคำทั้งสองมารวมกันเข้าจึงได้ชื่อว่า “ถ้ำปลากราย” แต่นั้นมา

ต่อไปนี้จะกล่าวถึงเรื่องปลากราย ปลากรายเป็นปลาน้ำจืดที่น่ารู้และน่าศึกษาอย่างยิ่งชนิดหนึ่ง อาศัยอยู่ทั่วไปตามแม่น้ำลำคลอง หนองบึง และมีมากในภาคกลางของประเทศไทย ในประเทศอื่นก็มีบ้าง เช่น ชวา บอร์เนียว สุมาตรา อินเดีย พม่า และมาเลเซีย

ในสารานุกรมไทย ฉบับราชบัณฑิตสถาน เล่ม 1 ได้กล่าวไว้ว่า...เป็นปลาที่รู้จักกันดีโดยเหตุที่ว่าเป็นปลาที่มีขนาดใหญ่ และมีรูปร่างลักษณะแปลกกว่าปลาอื่น โดยที่ลำตัวกว้าง ด้านข้างแบนมาก มีเกล็ดละเอียด เกล็ดที่หัวและลำตัวขนาดเดียวกัน ที่แก้มมีเนื้อเยื่อแผ่นโตติดอยู่ทางตอนท้ายของกระดูกแก้ม ขากรรไกรบนขาวเลยนัยน์ตา มีฟันอยู่หลายแห่ง เช่นที่ขากรรไกร ลิ้น และเพดาษ ครีบหลังมีขนาดเล็ก ดูเป็นกระจุกอยู่เกือบกลางหลัง ครีบทวารยาวมาก ประมาณ 7-8 ใน 10 ส่วนของความยาวของหัวและลำตัว มีลักษณะคล้ายรีบบิ้น และยาวตลอดไปติดกับครีบหาง ครีบท้องเล็กมาก ช่องท้องเล็กมากและมีระยะสั้น ที่แนวกลางของช่องท้องเป็นสันอยู่สองแนว ที่สันนี้เป็นเงี่ยงเล็ก ๆ คล้ายฟันเลื่อยอยู่ข้างละ 37-45 อัน จำนวนจุดของแต่ละข้างมักจะต่างกัน 1-2 จุดเสมอ ส่วนปลาเล็กไม่มีจุดดังกล่าว แต่ที่ลำตัวมีแถบสีดำ หรือสีเท่าแก่พาดขวางอยู่ข้างละ 10-20 แถบ เมื่อโตขึ้นจะยาวประมาณ 7-8 เซนติเมตร ที่บริเวณฐานของทุก ๆ แถบที่อยู่เหนือครีบทวาร จะปรากฏจุดกลมหรือบางทีเป็นรูปรีๆ มีสีน้ำตาลเข้ม ต่อจากนั้นแถบที่พาดของลำตัวจะค่อยลบเลือน และในที่สุดจะจางหายไปเหลือแต่จุดดังกล่าว ซึ่งจะมีสีเข้มขึ้นตามลำดับจนกลายเป็นสีดำ และแต่ละจุดจะมีวงขาวอยู่รอบนอกจุดนี้จะปรากฏอยู่ตลอดชีวิต สีของปลากรายที่สันหลังมีสีเทาแก่ปนเงินและค่อยๆ จางลงมา ส่วนด้านข้างเป็นสีเงิน โดยที่ปลากรายชอบผุดขึ้นมาที่ผิวน้ำ ทำน้ำกระจายและม้วนตัวกลับ จึงทำให้เห็นสีเงินข้างลำตัวได้ชัด ปลากรายขนาดธรรมดายาว 48-85 เซนติเมตร เคยมีผู้พบขนาดยาวถึง 1 เมตร

อาหารของปลากรายได้แก่ แมลง กุ้ง และปลาตัวเล็กๆ โดยเฉพาะปลาตามผิวน้ำซึ่งได้แก่ ปลาจำพวกกระทุ้งเหว ปลาเสือ และปลาตะเพียน
ตามธรรมชาติปลากรายวางไข่ติดกับกิ่งไม้ ต่อไม้ และภาชนะต่างๆ เช่น กะลา เศษกระเบื้อง และเศษไม้ที่จมน้ำ โดยไข่เรียงติดกันเป็นพืดคล้ายเม็ดข้าวโพดที่ติดอยู่กับฝัก เส้นผ่าศูนย์กลางของไข่ประมาณ 4 มิลลิเมตร ในการวางไข่ครั้งหนึ่งๆ ปลากรายวางไข่เป็นจำนวนหลายร้อยถึงหลายพันฟอง ตลอดเวลาที่ไข่ฟักตัวเป็นลูกปลา ปลาตัวผู้จะเป็นผู้เฝ้ารักษาและคอยขับไล่ศัตรูซึ่งได้แก่ คนและปลาเล็กๆ จำพวกปลาแขยงและปลาซิว และพร้อมกันนี้ใช้หางพัดโบกเพื่อเพิ่มอากาศให้แก่ไข่ และไล่ตะกอนที่จะปกคลุมไข่ด้วย จะไม่พบแม่ปลาในบริเวณที่มีหลักไข่หรือบริเวณที่ปลาได้วางไข่ไว้เลย

ปลากรายเป็นปลาที่มีผู้นิยมมาก และมีราคา เพราะมีรสอร่อย แต่เสียที่เนื้อปลามีก้างละเอียด ฉะนั้นจึงนิยมใช้ช้อนขูด หรือสับเนื้อปลาให้ละเอียด ทำเป็นลูกชิ้น ใช้ในการทำแกงเผ็ด เช่น แกงเผ็ดลูกชิ้นปลาราย หรือทอดมันปลากราย ส่วนเชิงปลากราย ซึ่งเป็นบริเวณคลีบทวารและพื้นท้องนั้น ใช้ทอดกรอบ นิยมว่ามีรสอร่อยเป็นพิเศษ

วิธีล่อปลาราย เขาเอาเบ็ดเกี่ยวติดกับปลาแขยง แล้วดำน้ำลงไปที่รังปลากราย เอาเงี่ยงปลาแขยงปักไว้กับต่อไม้ ที่ปลากรายวางไข่ ทิ้งไว้สักครู่ พอปลากรายเหลือบเห็นมันคิดว่าปลาแขยงจะมากินไข่ของมัน มันจะเข้ากัดทันที แล้วเขาจะตวัดคันเบ็ดขึ้นไปบนฝั่ง ปลากรายก็จะติเบ็ดขึ้นมา

ปัจจุบัน ที่หมู่บ้านถ้ำปลากรายหาปลากรายยากเข้าทุกที เพราะหนองและลำคลองตื้นเขิน ประชาชนก็มีจำนวนมากขึ้น ถ้าไม่เว้นการจัดปลากรายในช่วงฤดูวางไข่ ในอนาคตอันใกล้นี้ปลากรายจะคงสูญพันธุ์เป็นแน่

ในหมู่บ้านถ้ำปลากราย มีโรงเรียนประชาบาลหลังหนึ่ง ชื่อว่า “โรงเรียนบ้านถ้ำปลากราย” ตั้งอยู่ริมคลองเจ้าเมือง ปัจจุบันได้เปลี่ยนชื่อใหม่ว่า “โรงเรียนบ้านคลองเจ้าเมือง” เพื่อเป็นการจูงใจครู และให้ตรงกับชื่อคลอง เพราะโรงเรียนตั้งอยู่บนฝั่งคลองเจ้าเมือง ปัจจุบันการคมนาคมสะดวกแล้ว

ข้อมูลจากอาจารย์ทองคำ พันนัทธี