ความเป็นมา

ประเพณีวันขึ้นปีใหม่กะเหรี่ยงเรียกว่า “หนี่ซอโข่” ประเพณีขึ้นปีใหม่คือการเปิดหน้างานใหม่ หากไม่มีประเพณีนี้ถือว่ายังลงมือทำไร่ไม่ได้ หากทำไปก่อนถือว่าไม่ดี ไม่เคารพสถานที่ ข้าวที่ปลูกจะไม่ได้ผล ปีใหม่จะมีราวต้นเดือนกุมภาพันธ์แต่ละปีจะไม่ตรงกัน คลาดเคลื่อนเล็กน้อยเพราะถือเวลาจากดวงเดือน ตามประเพณีจะระบุวันให้ทราบล่วงหน้า แต่ละปีไม่ตรงกันและแต่ละหมู่บ้านก็อาจมีวันปีใหม่ไม่ตรงกัน เพราะเป็นพิธีที่หมายถึงการเริ่มต้นของฤดูกาลการเกษตรนั่นเอง หลังจากพิธีปีใหม่ผ่านพ้นคือการเริ่มต้น ฟัน - ไร่ข้าวบนภูเขา ทุกหลังคาเรือนในหมู่บ้านจะหมักเหล้าเตรียมเอาไว้ เมื่อถึงวันกำหนดงาน หมอผีจะประกอบพิธีให้ โดยเริ่มจากบ้านของฮีโข่ หรือ หัวหน้าหมู่บ้านก่อนเป็นหลังแรก แล้วกระทำต่อไปจนครบทุกหลังคาเรือน ซึ่งกินเวลาถึง ๓ วัน กว่าจะเสร็จ โดยพิธีกรรมก็คือ มีการนำเหล้า และไก่มาบวงสรวงต่อผีและวิญญาณ จากนั้นก็จะดื่มเหล้ากันตามประเพณีและทำพิธีผูกข้อมือด้วยสายสินจญ์ เสกมนต์คาถาอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุขทุกบ้าน

ความมุ่งหมายของประเพณี

ประเพณีปีใหม่คือ การเริ่มต้นของฤดูกาลการเกษตรนั่นเอง หลังจากพิธีปีใหม่ผ่านพ้นคือการเริ่มต้น ฟัน - ไร่ข้าวบนภูเขา ทุกหลังคาเรือนในหมู่บ้านจะหมักเหล้าเตรียมเอาไว้ เมื่อถึงวันกำหนดงาน หมอผีจะประกอบพิธีให้ โดยเริ่มจากบ้านของฮีโข่ หรือ หัวหน้าหมู่บ้านก่อนเป็นหลังแรก แล้วกระทำต่อไปจนครบทุกหลังคาเรือน ซึ่งกินเวลาถึง ๓ วัน กว่าจะเสร็จ โดยพิธีกรรมก็คือ มีการนำเหล้า และไก่มาบวงสรวงต่อผีและวิญญาณ จากนั้นก็จะดื่มเหล้ากันตามประเพณีและทำพิธีผูกข้อมือด้วยสายสินจญ์ เสกมนต์คาถาอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุขทุกบ้าน

ระยะเวลาที่จัดเดือนกุมภาพันธ์

ขั้นตอนพิธีการ/องค์ความรู้และความหมาย

ก่อนจะถึงวันขึ้นปีใหม่ 2 วัน แม่บ้านทุกบ้านจะต้มเหล้าไว้เพื่อทำพิธีผูกข้อมือ พ่อบ้านจะไปหาใบไม้ห่อข้าวเหนียวและปล้องไม้ไผ่เพื่อทำข้าวหลามนอกจากนี้จะมีข้าวปุ๊ก ซึ่งเป็นขนมประจำเป่า (นำข้าเหนียวมาตำพร้อมกับงา) ตอนเช้าของวันใหม่แต่ละครอบครัวจะทำพิธีผูกข้อมือซึ่งจะทำกันเองภายในครอบครัว ตอนสาย ๆ หลังจากทำพิธีผูกมือของแต่ละครอบครัวเสร็จแล้วทุกคนจะร่วมกันรดน้ำดำหัว “ฮี่โข่” ผู้นำหมู่บ้านและบรรดาผู้อาวุโสในหมู่บ้านจากนั้นจะไปรวมกันที่บ้านผู้นำหมู่บ้าน เพื่อไปร่วมพิธี “แควะซิ” หรือดื่มหัวเหล้า เพราะท่านจะต้องทำพิธีนี้ก่อนลูกหลานทั้งหลาย เมื่อคงเวลาผู้นำหมู่บ้านจะรินเหล้าลงไปที่โคนต้นเสานิดหนึ่ง พร้อมอธิษฐานว่า “ซะจา……เจ้าแห่งตะวันตก เจ้าแห่งตะวันออก เจ้าแห่งทิศเหนือ เจ้าแห่งทิศใต้ เจ้าแห่งทิศทั้งเจ็ด แผ่นดินเจ็ดแถวดูแลปกป้องให้ทั่ว ดูแลกลางวันจนถึงกลางคืน ดูแลกลางคืนจนถึงกลางวัน กลางคืนอย่าเผลอหลับ กลางวันอย่าเผลอสัปหงก หูข้าตึงไม่ได้ยิน ข้าตาบอดมองไม่เห็น จูงมือเรา โปรดดูแลลูกหลานให้ทุกผู้ทุกคนเทอญ”

ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง

ประเพณีวันขึ้นปีใหม่กะเหรี่ยงเรียกว่า”หนี่ซอโข่” ประเพณีขึ้นปีใหม่คือการเปิดหน้างานใหม่ หากไม่มีประเพณีนี้ถือว่ายังลงมือทำไร่ไม่ได้ หากทำไปก่อนถือว่าไม่ดี ไม่เคารพสถานที่ ข้าวที่ปลูกจะไม่ได้ผล

คุณค่าของประเพณี

พิธีปีใหม่ ทุกหลังคาเรือนจะหมักเหล้าต้มเหล้าจากข้าวสุก ฆ่าไก่หรือหมูแกงเป็นอาหารและเตรียมฝ้ายดิบไว้ผูกข้อมือทุกคน หัวหน้าหมู่บ้านตามประเพณีจะเริ่มทำพิธีในบ้านของตนเป็นหลังแรกแล้วจึงจะไปทำพิธีในทุกหลังในหมู่บ้าน ซึ่งกว่าจะครบครันอาจกินเวลาถึง ๓ วัน ๓ คืน พิธีคือการรินเหล้าและนำเนื้อไก่มาบวงสรวงต่อผีและวิญญาณ จากนั้นมีการดื่มเหล้าตามประเพณีแล้วจึงมีการมัดข้อมือนี้กะเหรี่ยงมักนิยมทำกันในงานพิธีมงคลต่างๆ เรียกว่ากี่จี๊หรือการมัดมือด้วยฝ้ายดิบพร้อมกับคาถาอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุขเสร็จแล้วก็เลี้ยงฉลองกันอย่างสนุกสนานรื่นเริง งานประเพณีปีใหม่นี้ไก่และหมูจะถูกฆ่านำมาเป็นเครื่องเซ่นไหว้ผี และนำมาเลี้ยงกันอย่างทั่วถึงในหมู่บ้านแต่ละแห่ง

การสืบทอดประเพณี

ชนเผ่ากะเหรี่ยงทุกบ้านจะเตรียมวานปีใหม่โดย ก่อนจะถึงวันขึ้นปีใหม่ ๒ วัน แม่บ้านทุกบ้านจะต้มเหล้าไว้เพื่อทำพิธีผูกข้อมือ พ่อบ้านจะไปหาใบไม้ห่อข้าวเหนียวและปล้องไม้ไผ่เพื่อทำข้าวหลามนอกจากนี้จะมีข้าวปุ๊ก ซึ่งเป็นขนมประจำเผ่า (นำข้าวเหนียวมาตำพร้อมกับงา) ตอนเช้าของวันใหม่แต่ละครอบครัวจะทำพิธีผูกข้อมือซึ่งจะทำกันเองภายในครอบครัว ตอนสาย ๆ หลังจากทำพิธีผูกมือของแต่ละครอบครัวเสร็จแล้วทุกคนจะร่วมกันรดน้ำดำหัว “ฮี่โข่” ผู้นำหมู่บ้านและบรรดาผู้อาวุโสมีการสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน

สถานที่จัด

ทุกหมู่บ้านของชนเผ่ากะเหรี่ยงในอำเภอปางมะผ้า จังหวัดแม่ฮ่องสอน