ความเป็นมาของหมู่บ้าน
บ้านน้ำพิ เป็นชนเผ่าถิ่นและเผ่าขมุ โดยอพยพจากห้วยน้ำรี (ในเขตอำเภอเฉลิมพระเกียติ)
มาตั้งรกรากอยู่ที่ห้วยออน ซึ่งอยู่ระหว่างบ้านน้ำเพาะและบ้านน้ำสอด โดยการนำของ
นายวัน จองทำ (พ่อหลวงวัน พ่อหลวงทำ) หลังจากนั้นได้อพยพมาอยู่ห้วยปูหรือห้วยพู
ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า”บ้านกิ่วฮ่าง”

ต่อมามีประชากรเพิ่มมากขึ้น แหล่งหาอาหารไม่เพียงพอ จึงอพยพมาอยู่ใกล้ลำห้วยที่อุดมสมบูรณ์กว่าเก่าเรียกว่า ห้วยน้ำพิ โดยมีนายดี ตันกาบ เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก จึงตั้งชื่อหมู่บ้านว่า”บ้านน้ำพิ” ใน ปี พ.ศ. ๒๕๑๙

ที่ต้งบ้านน้ำพิ หมู่ ๓ ตำบลทุ่งช้าง อำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน อยู่ห่างจากตัวอำเภอทุ่งช้างไปทางทิศตะวันตกโดยแยกเข้าไปบ้านสลีข้ามแม่น้ำน่านไป ประมาณ๑๐กิโลเมตร ถนนทางลูกรัง ฤดูฝนทางเข้าไปลำบากมาก ประชากรส่วนใหญ่ทำการเกษตรทำไร่ หาของป่า มีทรัพยากรธรรมชาติที่สวยงาม

นางคำ เปาป่า เป็นผู้ให้ข้อมูล

อาณาเขต
ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านน้ำเพาะหมู่๑๐ตำบลและอำเภอทุ่งช้างจังหวัดน่าน
ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านห้วยพ่าน ตำบลเปืออำเภอเชียงกลางจังหวัดน่าน
ทิศตะวันออก ติดต่อกับ แม่น้ำน่านและบ้านสลี ตำบลและอำเภอทุ่งช้างจังหวัดน่าน ทิศตะวันตก ติดต่อกับ เทือกเขาตำบลนาไร่หลวง อำเภอสองแควจังหวัดน่าน

ประชากร
ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้แก่ ทำไร่ ทำสวน รับจ้าง และทำเกษตร เป็นส่วนใหญ่เป็นชุมชนเผ่าขมุ

นามสกุลที่ใช้ในหมู่บ้านใช้กันมากได้แก่๑. หอมดอก ๒. ตับกาบ ๓. เป่าป่า ๔. ใจปิง ๕.ชัยชนะ

วิถีชีวิตชาวเผ่าขมุชีวิตประจำวันไปทำไร่ หาของป่า นิยมส่งบุตรหลานไปเรียนหนังสือ แต่การเรียนจะช้ามากเมื่อเทียบกับคนพื้นราบ โดยทั่วไปไม่ค่อยพูด จะให้ผู้สูงอายุเลี้ยงลูกหลานตอนกลางวัน พ่อแม่จะออกไปทำไร่ทำสวน ตั้งแต่เช้าตรู่และจะกลับถึงบ้านตอนหัวค่ำหรือประมาณ๑๙นาฬิกาเป็นประจำทุกวัน

พิธีกรรมสำคัญในหมู่บ้านพิธีทำปรองงวล(เลี้ยงผีบ้าน) การทำพิธีปรองแซ(เลี้ยงผีไร่)

ประเพณีวัฒนธรรมดังเดิม
๑. ประเพณีการเลี้ยงฝีประจำหมู่บ้าน ซึ่งชาวบ้านเรียกว่าการเลี้ยงผีเมือง การเลี้ยงผีฝาย
๒ ประเพณีการแต่งงานชนเผ่าขมุ
๓. ประเพณีสงเคราะห์บ้าน พิธีสู่ขวัญคน พิธีสู่ขวัญควาย พิธีสู่ขวัญข้าว