ประเพณีสวดด้าน เป็นประเพณีเก่าแก่และสำคัญประเพณีหนึ่งของชาว

นครศรีธรรมราช ที่สะท้อนให้เห็นถึงความเจริญทางด้านพุทธศาสนา วัฒนธรรม และยังแสดงให้เห็นถึงความเจริญทางด้านภาษาและวรรณกรรมของชาวนครอีกด้วย

ประเพณีสวดด้าน เป็นประเพณีที่จัดให้มีคนอ่านหนังสือร้อยกรอง (ซึ่งชาวนครเรียกว่า “สวดหนังสือ”) ประเภทนิทานต่าง ๆ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นนิทานพื้นเมืองที่กวีพื้นเมืองแต่งขึ้น การอ่าน(สวด) ก็ใช้ภาษาพื้นเมืองของชาวนคร และมีการสวดเฉพาะในวิหารคด หรือพระระเบียงรอบพระบรมธาตุเจดีย์ ทั้ง ๔ ด้านในวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารเท่านั้นที่อื่น ๆ นอกเหนือจากนี้ไม่ปรากฏว่ามีที่ใด

การสวดด้าน วิธีการทำนองเดียวกันกับการสวดโอ้เอ้วิหารราย วัดพระศรีรัตนศาสดาราม จะต่างกันก็เพียงว่าการสวดโอ้เอ้วิหารรายนั้นเรื่องที่ใช้สวดมีเพียงเรื่องเดียว คือ หนังสือมหาชาติคำหลวง ซึ่งเป็นหนังสือชาดก ส่วนสวดด้านนั้นมีเรื่องที่ใช้สวดหลายเรื่องด้วยกัน แต่เดิมการสวดโอ้เอ้วิหาราย กระทำกันที่ศาลารายภายในวัด จึงได้เรียกการสวดว่า การสวดโอ้เอ้วิหารราย ตามชื่อของสถานที่ทำนองเดียวกันกับการสวดด้าน

เหตุที่ได้เรียกว่าสวดด้าน สืบเนื่องจากรอบ ๆ พระระเบียงหรือวิหารคด ทั้ง ๔ ด้านขององค์พระบรมธาตุนั้นเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูป มีจำนวนทั้งหมด๑๗๓องค์ พระพุทธรูปเหล่านี้เรียกกันว่าพระด้าน (หมายถึงพระที่นั่งเรียงกันเป็นระเบียบเป็นทิวแถวนั้นเอง) เมื่อมาจัดสวดหนังสือบุดที่ระเบียงซึ่งเรียกกันว่าพระด้านเช่นนี้ก็เลยเรียกการสวดหนังสือว่า “สวดหนังสือที่พระด้าน”แต่ตามลักษณะนิสัยของชาวนครชอบพูดสั้น ๆ ก็ตัดคำ “สวดหนังสือที่พระด้าน”ลงเหลือเพียง “สวดด้าน” การสวดหนังสือที่พระด้าน หรือสวดด้านมีเฉพาะในวันธรรมสวนะตรงกับขึ้นและแรม ๘ ค่ำ ๑๕ ค่ำ เพราะในวันดังกล่าวชาวเมืองจะมาทำบุญฟังเทศน์ ฟังธรรมกันที่วัด โดยเฉพาะวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารซึ่งเป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนา แต่โบราณมีชาวเมืองมาชุมนุมกันมากเป็นพิเศษ สถานที่จัดฟังเทศน์ฟังธรรมในวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร ก็คือวิหารคดหรือพระระเบียง(พระด้าน) ซึ่งจัดให้มีการเทศน์ ด้านละ ๑ ธรรมาสน์ เป็นอย่างน้อย

โดยปกติชาวเมืองไปนั่งรอฟังพระเทศน์ที่พระระเบียงก่อนที่พระจะไปถึง คงจะได้คิดกันว่าช่วงเวลาที่นั่งรอพระจะมาเทศน์นี้ หากจะมีการหาเรื่องราวมาบอกเล่ากันฟัง ก็คงจะดีกว่านั่งอยู่เฉย ๆ ทำให้น่าเบื่อ ในที่สุดก็เกิดความคิดขึ้นได้ว่าควรจะหาหนังสือมาสวดฟังกัน จึงเกิดเป็นประเพณีสวดด้านนับแต่นั้นมา

ตัวอย่างบทสวดด้าน

กาพย์สุรางคนางค์

“ไหว้กราบบูชา วันสองเวลา อย่างน้อยควรทำ กราบครั้งห้าหน เป็นกิจประจำ ทำจนแม่นยำ นำให้สุขศรี…….