ขี้เหล็กเป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ทรงพุ่ม ลำต้นสูงได้ถึง 10 เมตร ลำต้นมีเปลือกหนาและขรุขระ มีรอยแตกเป็นร่องตื้นตามยาวลงมา กิ่งอ่อนมีลายตามยาว ใบประกอบรูปขนนกเรียงสลับ ใบย่อยรูปรีออกตรงข้ามกันมีประมาณ 10 คู่ โคนใบย่อยกลมมน ปลายใบเว้าเล็กน้อย ใบอ่อนมีสีเขียวปนน้ำตาล ใบแก่มีสีเขียวเข้ม ด้านท้องใบมีขนนุ่ม หูใบขนาดเล็กเรียวแหลม หลุดร่วงง่าย ออกดอกเป็นช่อแยกแขนงอยู่ตรงซอกใบและปลายกิ่ง กลีบดอกมีสีเหลือง ก้านช่อแข็งและมีขน ใบประดับรูปไข่กลับ ผลเป็นฝักแบนเกลี้ยงยาวและหนาเป็นร่อง เมื่อแก่จะมีสีน้ำตาลดำ ฝักอาจบิดงอ ฝักหนึ่งมีเมล็ดแบนรูปไข่ 20 - 30 เมล็ด

ส่วนที่นำมาใช้เป็นยา
ยอดอ่อน, ใบ , ดอกตูมและแก่น , มีรสขมจัด , ใช้รักษาอาการนอนไม่หลับ แก้ท้องผูก

การใช้ขี้เหล็กเป็นยาระบาย
เอาดอกตูมและกับใบขี้เหล็กทั้งอ่อนและแก่ใช้ได้หมด 4 -5 กำ ต้มกับน้ำพอท่วม ให้เดือดนาน 30 นาที ดื่มก่อนนอนเป็นยาระบาย

การใช้ขี้เหล็กช่วยให้นอนหลับ
ใบขี้เหล็กแห้ง กับใบสด ต้มกับน้ำพอท่วม เอาน้ำอุ่นๆ ดื่มก่อนนอนจะช่วยให้นอนหลับง่ายขึ้น