กรมศิลปากรมีนโยบายจัดตั้งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติในส่วนภูมิภาคขึ้นเพื่อให้เป็นที่รวบรวม สงวนรักษาและจัดแสดงศิลปวัตถุ โบราณวัตถุ ซึ่งเป็นสมบัติทางวัฒนธรรมของชาติ อย่างน้อยภาคละ 1 แห่ง ในจังหวัดใดที่มีโบราณสถานและได้พบศิลปวัตถุจำนวนมาก สมควรจัดตั้งพิพิธภัณฑสถาน ก็ได้จัดตั้งขึ้นในจังหวัดนั้น ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน หน่วยศิลปากรที่ 7 อยู่ที่จังหวัดขอนแก่น ซึ่งเป็นจังหวัดใหญ่ มีส่วนราชการต่างๆ จำนวนมาก รวมทั้งมหาวิทยาลัยตั้งอยู่ กรมศิลปากรจึงได้สร้างพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติเพื่อรวบรวม สงวนรักษาศิลปวัตถุ โบราณวัตถุ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือขึ้นที่จังหวัดขอนแก่น |
อาคารพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น เริ่มก่อสร้างตั้งแต่ พ.ศ. 2510 เฉพาะอาคารส่วนหน้า ในปี พ.ศ. 2511 ได้รับงบประมาณค่าครุภัณฑ์ ในปี พ.ศ. 2512 ได้รับงบประมาณก่อสร้างอาคารส่วนหลังอีก แต่เนื่องจากอาคารพิพิธภัณฑสถานตั้งอยู่บนเนินที่โล่ง เมื่อเกิดพายุฝน ทำให้อาคารได้รับความเสียหาย รวมทั้งครุภัณฑ์ด้วย การจัดแสดงภายในจึงชะงักอยู่ รอการซ่อมแซมแก้ไขอาคารและครุภัณฑ์ จนถึงปี พ.ศ. 2515 จึงได้ดำเนินการจัดแสดงแล้วเสร็จ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินทรงเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น เมื่อวันที่ 20 ธันวาคม พ.ศ. 2515 |
พ.ศ. 2533 กรมศิลปากรมีแนวทางที่จะพัฒนาและปรับปรุงพิพิธภัณฑสถานแห่งนี้ จึงได้รับงบประมาณสนับสนุนเป็นเงิน 3,000,000.- บาท ดำเนินการสร้างอาคารสำนักงาน ห้องประชุม และในปี พ.ศ. 2536 ได้รับงบประมาณจำนวน 985,300.- บาท สำหรับค่าวัสดุครุภัณฑ์และการจัดแสดง จึงได้ดำเนินการปรับปรุงการจัดแสดงให้เป็นไปตามรูปแบบของการจัดตั้งพิพิธภัณฑสถานประจำเมือง โดยปรับปรุงการจัดแสดงถาวรที่มีอยู่เดิม และเพิ่มเติมเนื้อหาการจัดแสดงให้ครบถ้วนตามมาตรฐานการจัดตั้งพิพิธภัณฑสถานประจำเมือง เพื่อสนองนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการที่จะให้พิพิธภัณฑสถานเป็นศูนย์กลางการศึกษานอกระบบที่ให้ความรู้ ความเพลิดเพลิน และเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางด้านศิลปวัฒนธรรม หรืออำนวยประโยชน์ต่อนักเรียน นักศึกษา และประชาชนทั่วไป |
ปี พ.ศ. 2541 พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น ได้รับงบประมาณ 1,000,000.- บาท ให้ดำเนินการปรับปรุงและพัฒนาคลังพิพิธภัณฑ์ให้เป็นระบบเปิดสู่สาธารณชน หมายถึงให้คนทั่วไปเข้าชม และศึกษาหาความรู้ วิธีการจัดเก็บในคลังโบราณวัตถุของพิพิธภัณฑ์ได้ |
นอกจากนี้ ยังได้รับงบประมาณจากแผนงานเงินกู้เพื่อการท่องเที่ยวและส่งเสริมการสร้างงานภายใต้โครงการ SIP อีก 2,000,000.- บาท เพื่อให้พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น ปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์ ห้องประชุม และศูนย์บริการข้อมูลสำหรับนักท่องเที่ยว และได้รับงบประมาณอีก 1,100,000.- บาท ให้พิมพ์หนังสือนำชมและแผ่นพับ |
การจัดแสดง
1. อาคาร 1 ชั้นล่าง
- จัดแสดงอารยธรรมอีสานตอนบน เป็นเรื่องราวของสมัยก่อนประวัติศาสตร์ แสดงถึงสังคมในอดีต
- โบราณวัตถุ วัฒนธรรมทวารวดีในอีสาน มีใบเสมาชิ้นเยี่ยมสลักเป็นภาพพิมพาพิลาป และลวดลายปูนปั้นจากโบราณสถานหลายแห่ง
- ประวัติเมืองขอนแก่น มีไดโนเสาร์ เครื่องดนตรีและโบราณวัตถุที่ได้จากการขุดแต่งที่กู่แก้ว อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น เฮือนอีสาน และของใช้บางอย่างของอดีตเจ้าเมือง
- ศิลปะพื้นบ้านในอีสานตอนบน มีธรรมาสน์ ธาตุไม้ การปั้นหม้อและเครื่องมือเครื่องใช้ในการทำมาหากิน ฯลฯ
2. อาคาร 1 ชั้นบน
- จัดแสดงเกี่ยวกับพระพิมพ์ทวารวดีและรูปเคารพอีสานสมัยลพบุรี ฯลฯ
- พระพุทธรูปสมัยต่างๆ ในประเทศไทย สมัยล้านนา สุโขทัย ล้านช้าง อยุธยา รัตนโกสินทร์ ฯลฯ
3. อาคารจัดแสดงใบเสมา
เป็นอาคารเปิดโล่ง จัดแสดงใบเสมาขนาดต่างๆ และจารึกที่ได้มาจากอีสานตอนบน
โบราณวัตถุสำคัญ ประกอบด้วย
1. ธรรมาสน์ทรงปราสาท ศิลปะพื้นบ้านอีสาน พุทธศตวรรษที่ 25 ทำจากไม้แกะสลัก-ลงรักปิดทอง ได้จากวัดบ้านหัวขัว อ. เมือง จ. ขอนแก่น
2. ตราประทับ ศิลปะรัตนโกสินทร์ พุทธศตวรรษที่ 24 ทำจากไม้ เส้นผ่าศูนย์กลาง 5.4 ซม. สูง 6.5 ซม. เลขทะเบียน 17/2536 นายอร่าม แก้วมณี ถวายวัดไว้ พระครูโพธิสารคุณ เจ้าอาวาสวัดโพธิ์โนนทัน อ. เมือง จ. ขอนแก่น มอบให้วันที่ 30 กันยายน 2536
3. เสื้อของพระนครศรีบริรักษ์ สมัยรัตนโกสินทร์ พุทธศตวรรษที่ 24 ทำจากผ้าไหมทอยกดอก พระครูโพธิสารคุณ เจ้าอาวาสวัดโพธิ์โนนทัน อ. เมือง จ. ขอนแก่น มอบให้วันที่ 30 กันยายน 2536
4. ตู้พระธรรม ศิลปะพื้นบ้านอีสาน พุทธศตวรรษที่ 25 ทำจากไม้ ลายรดน้ำ สูง 145 ซม. กว้าง 46 ซม. เลขทะเบียน 60/36 สร้างโดยนายหมื่น ภักดีมีชัย ปี พ.ศ. 2448 พระครูสารธรรมาภรณ์ เจ้าอาวาสวัดสะเกษ อ. แวงใหญ่ จ. ขอนแก่น มอบให้
5. พระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะลาว หล่อขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2336 ทำจากสำริด สูง 55 ซม. หน้าตักกว้าง 17 ซม. เลขทะเบียน 294/2516 จากวัดบ้านเหล่าคาม อ. มุกดาหาร จ. นครพนม
6. พระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะลาว พุทธศตวรรษที่ 23 ทำจากสำริด สูง 30 ซม. หน้าตักกว้าง 8.5 ซม. เลขทะเบียน 270/16 ย้ายมาจากห้องกลางกระทรวงมหาดไทย เดิมได้มาจากมณฑลอีสาน
7. พระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะลาว กลางพุทธศตวรรษที่ 21 - ต้นพุทธศตวรรษที่ 22 ทำจากสำริด สูง 27 ซม. หน้าตักกว้าง 12 ซม. เลขทะเบียน 268/16 หลวงวาทีไพเราะ กับนางบัวกลีบ สกุนตนาค มอบให้เมื่อวันที่ 20 พ.ย. 2484
8. พระวัชรธร ศิลปะลพบุรี แบบบายน พุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากหินทราย หน้าตักกว้าง 35 ซม. สูง 55 ซม. เลขทะเบียน 1/2530 พบจากการขุดแต่งกู่แก้ว (อโรคยศาล) อ. เมือง จ. ขอนแก่น
9. พระวัชรธร ศิลปะลพบุรี แบบบายน พุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากหินทราย หน้าตักกว้าง 37 ซม. สูง 57 ซม. เลขทะเบียน 448/2516 พบจากการขุดแต่งกู่สันตรัตน์ (อโรคยศาล) อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
10. พระพุทธรูปนาคปรก ศิลปะลพบุรี แบบบายน พุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากหินทราย หน้าตักกว้าง 40 ซม. สูง 75 ซม. เลขทะเบียน 336/2516 พบจากการขุดแต่งกู่สันตรัตน์ อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
11. พระพุทธรูปนาคปรก ศิลปะลพบุรี แบบบายน พุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากหินทราย หน้าตักกว้าง 46 ซม. สูง 100 ซม. เลขทะเบียน 445/2516 พบจากการขุดแต่งกู่สันตรัตน์ อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
12. เครื่องมือหินกะเทาะ สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 10,000 ปีมาแล้ว ทำจากหินกรวดแม่น้ำ แหล่งโบราณคดีบริเวณริมฝั่งแม่น้ำโขง บ้านเชียงคานเหนือ ต. เชียงคาน อ. เชียงคาน จ. เลย
13. ภาชนะดินเผา สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 5,600 - 4,500 ปีมาแล้ว ทำจากดินเผา สูง 21 ซม. เส้นผ่าศูนย์กลางปากภาชนะ 26.5 ซม. เลขทะเบียน 121/2516 แหล่งโบราณคดีบ้านธาตุ ต. บ้านธาตุ อ. เพ็ญ จ. อุดรธานี
14. ขวานสำริดมีบ้อง สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 4,000 ปีมาแล้ว สำริด 10.5x12, 5x 5.5, 4.5x6 ซม. เลขทะเบียน (ซ้าย-ขวา-ล่าง) 279/2516, 283/2516, 282/2516
15. กำไลงาช้าง สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 4,000 - 3,000 ปีมาแล้ว ทำจากงาช้าง เส้นผ่าศูนย์กลาง 11 ซม., เลขทะเบียน 183/2516 แหล่งโบราณคดีบ้านโพนสูง ต. โพนสูง อ. บ้านตุง จ. อุดรธานี
16. ลูกปัดและต่างหูเปลือกหอย สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 2,500 - 1,800 ปีมาแล้ว ทำจากเปลือกหอย เลขทะเบียน NC 12082 แหล่งโบราณคดีบ้านโนนชัย อ. เมือง จ. ขอนแก่น
17. กระดิ่งสำริด สมัยก่อนประวัติศาสตร์ อายุประมาณ 2,500 - 1,800 ปีมาแล้ว ทำจากสำริด สูง 11 ซม. เส้นผ่าศูนย์กลาง 8.5 ซม. เลขทะเบียน 227/2520 แหล่งโบราณคดีบ้านโนนชัย อ. เมือง จ. ขอนแก่น
18. ใบเสมาสลักภาพพุทธประวัติ ตอน "พิมพาพิลาป" ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 15 ทำจากหินทราย สูง 190 ซม. กว้าง 68 ซม. เลขทะเบียน 225/2516 พบที่เมืองฟ้าแดดสงยาง อ. กมลาไสย จ. กาฬสินธุ์
19. พระพิมพ์ปางแสดงธรรม ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 14 - 15 ทำจากดินเผา สูง 14 ซม. กว้าง 9 ซม. เลขทะเบียน 468/2522 พบที่เมืองนครจำปาศรี อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
20. พระพิมพ์ปางสมาธิ ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 14 - 15 ทำจากดินเผา สูง 22.5 ซม. กว้าง 14 ซม. เลขทะเบียน 435/2516 พบที่โบราณสถานอุ่มญาดู เมืองกันทรวิชัย อ. กันทรวิชัย จ. มหาสารคาม
21. พระพุทธรูปปางทรงแสดงธรรม (วิตรรกะ)ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 14 - 15 ทำจากสำริด สูง 9.5 ซม. กว้าง 3 ซม. เลขทะเบียน Ra.53 พบที่เมืองชัยวาน กิ่งอ. โคกโพธิ์ไชย จ. ขอนแก่น
22. พระศิวะ หรือ ทวารบาล (นนทิเกศวร)ศิลปะลพบุรี แบบนครวัด พุทธศตวรรษที่ 17 ทำจากหินทราย สูง 175 ซม. เลขทะเบียน 444/2516 พบจากการขุดแต่งกู่น้อย อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
23. พระวิษณุ (พระนารายณ์) ศิลปะลพบุรี แบบบาปวน ปลายพุทธศตวรรษที่ 16 ทำจากหินทราย สูง 61 ซม. เลขทะเบียน 332/2516 พบจากการขุดแต่งกู่น้อย อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
24. แผ่นเงินดุน ศิลปะทวารวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 15 - 16 ขนาดประมาณ 10x5 ซม. เลขทะเบียน 434/2516 พบที่โบราณสถานอุ่นญาดู เมืองกันทรวิชัย อ. กันทรวิชัย จ. มหาสารคาม
25. ศิลาจารึกศาลานางขาว อักษรขอม ภาษาเขมร อายุประมาณพุทธศตวรรษที่ 16 - 17 ทำจากหินทราย สูง 21 ซม. กว้าง 9 ซม. เลขทะเบียน 364/2516 พบจากการขุดแต่งโบราณสถานศาลานางขาว อ. นาดูน จ. มหาสารคาม
26. ศิลาจารึกกู่แก้ว (อโรคยศาล) อักษรขอม ภาษาสันสกฤต พุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากหินทราย สูง 38 ซม. กว้าง 22.5 - 24.5 ซม. เลขทะเบียน 4/2530 พบจากการขุดแต่งกู่แก้ว อ. เมือง จ. ขอนแก่น