ประวัติก่อนสร้างเขื่อนก่อนปีพุทธศักราช ๒๕๑๙ เขตพื้นที่ตำบลแม่หวาด อำเภอธารโต จังหวัดยะลา เป็นเขตการปกครองของอำเภอบันนังสตา มีหมู่บ้านหนึ่งซึ่งมีผู้คนอาศัยอยู่กว่า 900 ครัวเรือน เรียกกันว่า “บ้านโต” เป็นหมู่บ้านบนาดใหญ่ในตำนาน หากเทียบกับปัจจุบัน จะตั้งอยู่ในบริเวณท้ายเขื่อนบางลาง เป็นเส้นทางการค้าขาย ที่เจริญรุ่งเรือง มีสถานที่สำคัญมากมาย ไม่ว่าจะเป็นโรงเรียน วัดมัสยิด สุสาน โรงพัก อนามัย โรงหนัง และสิ่งก่อสร้างอื่นๆ ในสมัยนั้น มีชาวต่างชาติ ทั้งพ่อค้าชาวจีน มาทำการค้าขาย นายช่างทำเหมืองชาวฝรั่ง เดินทางเข้ามาทำงานและพักในหมู่บ้าน ซึ่งบ้านโต เป็นหมู่บ้านกึ่งกลางระหว่างจังหวัดยะลาไปยังอำเภอเบตง ทำให้บ้านโต เป็นหมู่บ้านที่มีความเจริญรุ่งเรือง ทางด้านเศรษฐกิจ เป็นอย่างมาก
ในปีพุทธศักราช ๒๕๑๖ ได้มีการอนุมัติให้การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย ดำเนินการก่อสร้างโครงการโรงไฟฟ้าเขื่อนบางลางขึ้น โดยเริ่มดำเนินการก่อสร้าง ปีพุทธศักราช ๒๕๑๙ แล้วเสร็จ ในปี พุทธศักราช ๒๕๒๔ การสร้างเขื่อนบางลาง ทำให้บ้านเรือนประชาชน ที่อาศัยอยู่บริเวณบ้านโต กว่า 900 ครัวเรือน ต้องถูกน้ำท่วม หน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องจึงได้ขอความร่วมมือให้ประชาชน อพยพ และได้ประสานในการให้ความช่วยเหลือ จ่ายเงินชดเชย ค่าที่ดินและทรัพย์สินในราคาที่เหมาะสมและเป็นธรรม รวมทั้ง จัดสรรที่ดินทำกินและที่อยู่อาศัยให้แก่ประชาชน ชาวบ้านส่วนใหญ่ จึงอพยพมาอยู่ที่บ้านคอกช้าง บ้านตาพะเยา และบ้านสันติ ชาวบ้านยังคงทำการเกษตร ทำสวนยาง สวนผลไม้ และค้าขาย
ช่วงน้ำลตปีพุทธศักราช ๒๕๕๙ น้ำในเขื่อนบางลางได้ลดลงมากกว่าทุกปี ทำให้สิ่งก่อสร้างที่จมหายไปบางส่วนปรากฏให้ประชาชน และผู้คนที่สัญจรผ่านไปผ่านมาได้เห็น แม้ว่าปัจจุบัน บ้านโต จะกลายเป็นเพียงหมู่บ้านในอดีต แต่ก็ยังเป็นสถานที่สำคัญ ทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่ยังคงถูกเล่าขานมาจนปัจจุบัน