ความเป็นมา

ชาวบ้านทุ่งแต้ ตำบลทุ่งแต้ อำเภอเมืองยโสธร จังหวัดยโสธร ส่วนใหญ่นิยมรับประทานข้าวเหนียวเป็นอาหาร กระบวนการที่ทำข้าวเหนียวให้สุกนั้นจะใช้วิธีการนึ่ง โดยชาวบ้านทุ่งแต้จะใช้มวยในการนึ่งข้าว เดิมจะใช้หวดซึ่งทำมาจากไม้ไผ่เหมือนกัน แต่หวดเป็นภาชนะที่มีความแข็งแรงทนทานน้อย ดังนั้นชาวบ้านจึงหันมาใช้มวยในการนึ่งข้าวที่มีความแข็งแรงทนทาน

การทำมวยนึ่งข้าวที่บ้านทุ่งแต้เป็นอาชีพที่ถ่ายทอดสืบต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นและทำเป็นงานหัตถกรรมพื้นบ้านแทบทุกครัวเรือน ประวัติความเป็นมาของการทำมวยนึ่งข้าวไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่าใครเป็นคนแรกที่ทำขึ้น มีเพียงแต่คำบอกเล่าต่อ ๆ กันมาว่าประมาณปี พ.ศ. ๒๔๙๐ - ๒๕๐๐ ผู้ที่นำมวยนึ่งข้าวมาเผยแพร่ให้ชาวบ้านทุ่งแต้นั้น คือ นายสวัสดิ์ วันทาดีซึ่งเป็นคนบ้านนาดีน้อย ตำบลนาสะไมย์ อำเภอเมืองยโสธร อยู่ห่างจากบ้านทุ่งแต้ไปทางทิศตะวันออกเพียง ๓-๔ กิโลเมตร ซึ่งได้แต่งงานกับ นางยุ่น กุบแก้ว เป็นคนบ้านทุ่งแต้ หลังจากได้ถ่ายทอดความรู้เรื่องมวยนึ่งข้าวให้ชาวบ้านทุ่งแต้จนทำกันได้แพร่หลาย ทั้งหมู่บ้าน นายสวัสดิ์ วันทาดี ก็เสียชีวิตลง แต่ชาวบ้านทุ่งแต้ถือว่าเป็นบุคคลที่มีความสำคัญและมีบุญคุณต่อชุมชนเป็นอย่างยิ่ง ชาวบ้านทุ่งแต้จึงจดจำชื่อ นายสวัสดิ์ วันทาดีและเล่าขานสืบต่อกันมาตลอด

นายสวัสดิ์ วันทาดี ได้รับการถ่ายทอดการทำมวยนึ่งข้าวจากพระสงฆ์รูปหนึ่งเดิมทีการทำมวยนึ่งข้าว เป็นการทำเพื่อใช้ในครัวเรือนของตนเอง ทำเป็นของฝากญาติพี่น้องเท่านั้น ต่อมาเพื่อนบ้านเห็นว่ามวยนึ่งข้าว มีอายุการใช้งานมากกว่าหวดนึ่งข้าว จึงเริ่มมีการซื้อขายภายในหมู่บ้านและได้รับความนิยม มีผู้ที่สนใจฝึกหรือเรียนรู้วิธีการทำมวยนึ่งข้าวมากขึ้น จึงทำให้การซื้อขายขยายวงกว้างออกไปเรื่อย ๆ และชาวบ้านทุ่งแต้มีการสั่งสมประสบการณ์ที่ผ่านกระบวนการเรียนรู้ลองผิด ลองถูก พัฒนา และถ่ายทอดสืบต่อกันมา ตั้งแต่กระบวนการคัดเลือกไม้ไผ่จนถึงกระบวนการจัดเก็บมวยนึ่งข้าว เพื่อพัฒนาให้มวยนึ่งข้าวของบ้านทุ่งแต้มีเอกลักษณ์ที่โดดเด่น สวยงาม แข็งแรง และคงทน

จุดเด่น

• • ความแข็งแรงทนทาน มวยนึ่งข้าวบ้านทุ่งแต้จะใช้ไม้ไผ่สีสุกเพราะเป็นไผ่ที่มีเนื้อไม้ละเอียด เหนียว ทนทานดี ส่วนใหญ่เป็นมวยแบบ ๓ ชั้น มีการเย็บและใส่ขอบมวยด้วยวัสดุที่แข็งแรงทนทาน รวมทั้งมีการรมควันเพื่อป้องแมลง สร้างความแข็งแรงคงทน และทำให้มวยนึ่งข้าวมีสีน้ำตาลเข้มเพิ่มความสวยงามยิ่งขึ้น
  • ความสวยงาม การทำมวยนึ่งข้าวจะนำไม้ไผ่มาผ่าเป็นริ้วแล้วจักเป็นเส้นตอก ต่อด้วยการขูดผิวให้เรียบแล้วจึงนำมาก่อเป็นลวดลายที่สวยงามและผิวเรียบ โดยส่วนใหญ่ลวดลายที่ใช้ในการก่อจะใช้ลายสองและลายสาม หรืออาจมีการตกแต่งลวดลายอื่น ๆ หรือใช้ไม้ไผ่ที่สีแตกต่างกัน เพื่อความสวยงามยิ่งขึ้น
  • การผลิตมวยนึ่งข้าวมีปริมาณตามความต้องการของท้องตลาด ด้วยบ้านทุ่งแต้ มีการทำมวยนึ่งข้าวเกือบทุกหลังคาเรือน จึงทำให้มีปริมาณมากพอตามความต้องการของท้องตลาด

ความเเตกต่างระหว่างมวยนึ่งข้าวกับหวดนึ่งข้าว

• • "มวยนึ่งข้าว " สานด้วยไม้ไผ่ ๒ - ๓ ชั้น ด้านบนกว้างกว่าด้านล่าง มีขอบไม้ไผ่หรือหวายโดยรอบเพื่อทำให้แข็งแรง มีแผ่นลิ้นสานด้วยไม่ไผ่ลายขัดรองก้นมวย ไอน้ำสามารถลอดผ่านขึ้นมา ทำให้ข้าวเหนียวสุกได้โดยทั่วถึง ทนทานกว่าหวดนึ่งข้าว

• • "หวดนึ่งข้าว" สานด้วยไม้ไผ่ ๑ ชั้น ขึ้นรูปจากด้านล่างไปด้านบน แล้วเก็บขอบให้ดูเรียบร้อย ความคงทนน้อย ใช้ไปนาน ๆ ขอบด้านบนจะชำรุดหรือขาด ส่วนก้นหวดมักจะทะลุได้ง่ายและข้าวติดหวดได้ง่าย

การพัฒนาต่อยอด

ปัจจุบันมวยนึ่งข้าวที่ทำขึ้นในบ้านทุ่งแต้เป็นผลิตภัณฑ์ทางวัฒนธรรมที่สร้างรายได้ สร้างชื่อเสียงให้ชาวทุ่งแต้และจังหวัดยโสธรเป็นอย่างมาก มีการจำหน่ายทั้งในและต่างประเทศ นอกจากนี้มีการพัฒนารูปแบบมวยนึ่งข้าวให้เหมาะสมกับการใช้งานได้หลากหลายประเภท อาทิ โคมไฟ กระถางดอกไม้ แจกัน ที่เก็บของ ชุดชงกาแฟ ของชำร่วย ซึ่งรูปแบบหรือลวดลายสามารถออกแบบ ตามความต้องการหรือความเหมาะสมของการใช้งานของลูกค้าได้

การจำหน่าย

ราคาจำหน่ายมวยนึ่งข้าวนั้น เริ่มตั้งแต่ราคา ๔๕ - ๑๒๐ บาท โดยบ้านทุ่งแต้จะมีผู้รับซื้อมวยนึ่งข้าวรายใหญ่ในหมู่บ้าน คือ ร้านไผ่ลอดกอ ของนายบุญรักษ์ ศักดิ์ศรี ที่จำหน่ายมวยนึ่งข้าวไปทั่วประเทศและต่างประเทศ ตั้งอยู่ที่ บ้านเลขที่ ๑๑ หมู่ ๑ บ้านทุ่งแต้ ตำบลทุ่งแต้ อำเภอเมืองยโสธร จังหวัดยโสธร สามารถติดต่อสอบถามได้ที่หมายเลขโทรศัพท์ ๐๘๑ ๓๙๓๐ ๕๙๕