จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่า ผู้แก่ ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านโคกศิลา หมู่ ๑ เดิมขึ้นกับบ้านกุดน้ำแดง หมู่ ๕ ตำบลทุ่งแก อำเภอบ้านหัน จังหวัดสกลนคร เริ่มก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ.๒๔๖๐ โดยมีครอบครัว นายทองสุข แสนวิลัย นายผิว ฝ่ายระสาร นายอ้น ลียงค์ นางผิว อินธิจักร ได้ย้ายครอบครัวออกมาจากบ้านกุดน้ำแดง (ปัจจุบันเป็นที่ตั้งวัดกุดน้ำแดง) เนื่องจากบ้านกุดน้ำแดง เป็นที่ดอนเล็ก ๆ อยู่กลางทุ่ง มีเนื้อที่ประมาณยี่สิบไร่เศษ มีครัวเรือนอยู่ประมาณ ๒๕ ครัวเรือน แต่ละครัวเรือนมีสัตว์เลี้ยง วัว ควาย จำนวนมากทำให้แออัด ดังนั้นจึงได้ย้ายครอบครัว ออกไปอยู่ใกล้ที่นาของตนเอง และเห็นว่าที่ตั้งบ้านโคกศิลาหมู่1เป็นที่ดอนน้ำท่วมไม่ถึง และมีเนื้อที่กว้างขวางมาก เหมาะแก่การเลี้ยงวัว ควาย และสะดวกในการขยายหมู่บ้านในโอกาสต่อไป ในตอนแรกมี ๔ ครัวเรือน และในเวลาต่อมามีประชากรจากตำบลไผ่ใหญ่ และตำบลใกล้เคียง อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี มีบ้านไผ่ใหญ่ บ้านโนนรังใหญ่ บ้านโนนรังน้อย บ้านโนนคู่ บ้านผือ บ้านแสง บ้านดู่ บ้านหนองยอ บ้านขาว บ้านหนองหมากทอ ย้ายเข้ามาอยู่โดยมีนายก่ำ ไชยสาคร นายผ่อง ภักดีบัณฑิต เห็นว่าพื้นที่บ้านมีความอุดมสมบูรณ์ มีลำน้ำยาม และมีลำห้วยหลายสาย มีพื้นที่ว่างมากพอที่จะจับจองเป็นที่ทำนา ทำไร่ และมีญาติพี่น้องอพยพครอบครัวมาตั้งบ้านเรือน เป็นต้นว่า นายบ้ง แก่นท้าว นายมี แก่นท้าว นายตาแสง อ่อนมิ่ง นายมุ้ง อินทร์หา นายสอน สอรักษ์ นายสิงห์ ยืนนาน นายหัน หลักทอง นายสี วรรณพรรณ นายขุ สมประสงค์ นายพ้วย ไชยสาคร ทำให้มีครัวเรือนเพิ่มขึ้น และเห็นว่าควรจะตั้งเป็นหมู่บ้านได้ ซึ่งถิ่นที่อยู่ พื้นที่ตั้งของหมู่บ้านตั้งอยู่ในที่ดอนสูง มีหินศิลาแลงมาก ดังนั้น นายสวัสดิ์ หันจางสิทธ์ ซึ่งเป็นผู้มีความรู้แตกฉาน ในพุทธศาสนา จึงตั้งชื่อหมู่บ้านว่า บ้านโคกศิลา ต่อมาในปี ๒๔๖๔ ชาวบ้านกุดน้ำแดง และชาวบ้านโคกศิลา เกิดขัดใจกัน มีความเห็นขัดแย้งเรื่องการสร้างสีมาน้ำ คือชาวบ้านกุดน้ำแดงมีความเชื่อในเรื่องผี ในตอนแรกหมอทรงผีบอกว่าให้สร้างสีมาน้ำ ที่วังแคม ( ลำห้วยน้ำแดง เป็นวังกว้างติดกับบ้านกุดน้ำแดง) ต่อมามีคนป่วยเป็นโรค และตายกันมากทั้งสองหมู่บ้าน ชาวบ้านกุดน้ำแดงเชื่อว่าเป็นเพราะผีทำให้เกิดโรค ซึ่งชาวบ้านโคกศิลามีความเชื่อแตกต่างออกไป ชาวบ้านกุดน้ำแดงจึงทยอยอพยพครอบครัวไปอยู่บ้านโคกศิลามากขึ้น (มาสร้างบ้านเรือนอยู่ทางทิศใต้ และมีครัวเรือนไม่มากจึงเรียกชื่อบ้านว่าบ้านโคกศิลาน้อย ปัจจุบันเป็นหมู่ 2 หมู่8) จนกระทั่งปี พ.ศ. ๒๔๖๕ บ้านกุดน้ำแดงร้างไปผู้ใหญ่บ้านกุดน้ำแดง คนสุดท้าย คือ นายโพธิ์ ภักตะไชย และต่อมามีการเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านใหม่ ได้นายก่ำ ไชยสาคร เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกของบ้านโคกศิลา ซึ่งเดิมเคยขึ้นหมู่ที่ ๕ กับบ้านกุดน้ำแดง ก็ได้เปลี่ยนเป็นหมู่ ๑๐ ตำบลทุ่งแก อำเภอบ้านหัน จังหวัดสกลนคร นายก่ำ ไชยสาคร เป็นผู้ใหญ่บ้านอยู่ ๒ ปี ถึงปี ๒๔๖๗ ก็ได้ลาออก ไปทำการค้าขายวัว ควาย (นำวัว ควายไปขายภาคกลาง) และมีการเลือกผู้ใหญ่บ้านใหม่ได้นายทองงสุข แสนวิลัย เป็นผู้ใหญ่บ้านได้ ๒ ปีก็ลาออกไป ในปี ๒๔๖๙ เมื่อเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านใหม่ได้ได้นายก่ำ ไชยสาคร เมื่อได้กลับมาเป็นผู้ใหญ่บ้านอีกก็ได้พัฒนาหมู่บ้านมากมาย มีการวางผังหมู่บ้าน และในช่วงนี้มีการทำเหมืองฝายกั้นห้วยน้ำเค็ม ซึ่งจะไหลไปห้วยน้ำยาม เมื่อทำฝายกั้นแล้วจึงกลายเป็นบ่อนกเค้าในปัจจุบัน (บริเวณพื้นที่ตั้งวัดสวนโมกข์) จนกระทั่งปี พ.ศ.๒๔๘๖ ก็เกษียณอายุราชการเมื่อเลือกตั้งผู้ใหญ่บ้านใหม่ ได้นายผ่อง ไชยสาคร ซึ่งเป็นลูกชาย ในปี ๒๔๙๒ ท่านได้เป็นกำนัน ตำบลทุ่งแก เป็นอยู่ ๒ ปี ได้ลาออกไปปี ๒๔๙๒ ในขณะที่บ้านหันได้ย้ายที่ทำการไปอยู่บ้านสว่าง จึงเปลี่ยนอำเภอใหม่เป็นอำเภอสว่างแดนดินจนถึงปัจจุบัน และบ้านโคกศิลาได้เปลี่ยนเป็นหมู่ที่ ๘ ตำบลทุ่งแก อำเภอสว่างแดนดิน จังหวัดสกลนคร ๒. ศาสนา/ความเชื่อ ประชากรในหมู่บ้านนับถือศาสนาพุทธ มีสถานที่ปฏิบัติกิจกรรมทางศาสนา วัดป่าศรีลาธรรมมาราม (ฝ่ายธรรมยุทธ ปัจจุบันยังไม่ขึ้นทะเบียนทางศาสนา) วัดสุนทรียาราม(วัดสวนโมกข์อิสาน ฝ่ายมหานิกาย) เนื่องจากชาวบ้านโคกศิลา คุ้มเหนือ (บ้านโคกศิลาใหญ่หรือคุ้มใหญ่ในปัจจุบัน) เกือบทั่งหมู่บ้านมาจากอุบลราชธานี ความเชื่อและวัฒนธรรมจึงเป็นไปอย่างชาวอุบลฯ คือเชื่อว่าคนเรานี้มีสิ่งคอยรักษาคุ้มครองในเรือน ในที่นา และสิ่งคอยคุ้มครองหมู่บ้าน ทั้งมีความเชื่อว่าบรรพชน หรือพ่อแม่ที่ตายแล้ว ยังมีดวงวิญญาณที่ไม่ได้ไปเกิด จะคอยดูแลคอยคุ้มครองบุตรหลาน จึงมีการไปขึ้นของจากคนแก่ คนเฒ่าที่ตนเองเคารพในหมู่บ้าน ในเวลาเย็นของวันธรรมสรณะ จะเอาดอกไม้ เทียน ฝ้ายผูกแขน ใส่จาน แล้วพาบุตรหลานไปหาคนแก่ คนเฒ่า ที่ตนเคยขึ้นของรักษา ให้ท่านเป่าเสกคาถาใส่หัวลูกหลาน และนำเอาฝ้ายผูกแขนที่ท่านเป่าเสกคาถาใส่แล้วมาผูกแขนให้ลูกหลาน ตลอดจนคนในครอบครัว แต่ปัจจุบันได้มีการเลิกราไปบ้างแล้ว ส่วนชาวโคกศิลาน้อย (คุ้มใต้ หรือบ้านโคกศิลาน้อย) จะมีแปลกออกไปบ้าง จะทำอะไรมักมีพิธีบวงสรวงผี ในการทำบุญเบิกบ้านก็มีการเลี้ยงผีปู่ตา เพราะชาวคุ้มใต้นี้ส่วนใหญ่มาจากจังหวัดมุกดาหาร และจังหวัดสารคาม ความเชื่อเรื่องผีมีมากกว่า ชาวอุบลฯ ๕.สถานที่สำคัญ/บุคคลสำคัญ/ปราชญ์ชาวบ้าน วัดสุนทรียาราม(วัดสวนโมกข์อิสาน) เป็นวัดตั้งใหม่เมื่อพ.ศ. ๒๕๓๙ โดย ท่านพระครูกิตติญาณสุนทร (สุดใจ ธรรมชาติ) และเป็นเจ้าอาวาสองค์แรก วัดแห่งนี้ตั้งอยู่ท่ามกลางธรรมชาติที่เป็นป่า มีน้ำล้อมรอบและยังได้สืบทอดเจตนารมณ์ ท่านพุทธทาส ภิกขุ จังหวัดสุราษฎ์ธานี ในการเป็นเกลิกับธรรมชาติ เพื่อการศึกษาธรรมชาติ เพื่อรู้จักกฎธรรมชาติ รักธรรมชาติทุกๆปีจะมีการจัดงาน ปฏิบัติธรรมในเดือน ๓ จะมีพุทธศาสนิกชนจากหมู่บ้านต่างๆ ตลอดจนอำเภอใกล้เคียง และต่างจังหวัดเข้าร่วมปฏิบัติธรรมเป็นประจำทุกปี นอกจากนั้นยังมีหน่วยงานราชการต่างๆ ใช้สถานที่อบรม และจัดกิจกรรมต่างๆมากมาย พระครูกิตติ ญาณสุนทร มรณภาพเมื่อ ๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๖ ปัจจุบัน มีพระอาจารย์ยงยุทธ ธิตธัมโม เป็นเจ้าอาวาส วัดป่าศรีธรรมมาราม ก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยหลวงปู่ครอง เป็นวัดฝ่ายธรรมยุทธ ตั้งอยู่บริเวณที่สาธารณะป่าช้าบ้านโคกศิลา เจ้าอาวาสองค์แรก คือหลวงปู่ครองต่อมาเป็นพระเสงี่ยม ปัจจุบัน พระอาจารย์นาท (ซี) รักษาการเจ้าอาวาส ปราชญ์ชาวบ้าน ๑.นายพรมมา ไทยธานี ผู้นำพิธีการประจำหมู่บ้าน/ด้านพรามหณ์ ๒.นายกอง คุณมี ด้านจักสาน รายชื่อกำนัน/ผู้ใหญ่บ้าน หมู่บ้านโคกศิลา ๑. นายก่ำ ไชยสาคร ปี พ.ศ.๒๔๖๕-๒๔๖๗ ๒. นายทองสุข แสนวิลัย พ.ศ.๒๔๖๗-๒๔๖๙ ๓. นายก่ำ ไชยสาคร พ.ศ. ๒๔๖๙-๒๔๘๖ ๔. นายผ่อง ไชยสาคร พ.ศ.๒๔๘๖-๒๔๙๔ ๕. นายตัน ภักตะไชย พ.ศ.๒๔๙๔-๒๕๐๓ ๖. นายสุธรรม กาณจนาภา พ.ศ.๒๕๐๓-๒๕๒๐ ๗. นายเต้า ยืนนาน พ.ศ.๒๕๒๐-๒๕๒๖ ๘. นายหนูพล วงศ์สามารถ พ.ศ.๒๕๒๖-๒๕๓๙ ๙. นายประเสริฐ ยืนนาน พ.ศ.๒๕๓๙-๒๕๔๔ ๑๐. นายสุบิน จันทะสาร พ.ศ.๒๕๔๔-๒๕๔๖ ๑๑. นายประเสริฐ ยืนนาน พ.ศ.๒๕๔๖-๒๕๕๑ ๑๒. นายวิษณุ กาญจนาภา พ.ศ.๒๕๕๑-ปัจจุบัน แหล่งอ้างอิง พระยงยุทธ ธิตธัมโม ผู้ให้ข้อมูลเจ้าอาวาสวัดสุนทรียาราม(สวนโมกข์) นายวิษณุ กาญจนาภา ผู้จักเก็บข้อมูลผู้ใหญ่บ้านโคกศิลาหมู่ ๑