การเล่นหมากเก็บ

วิธีเล่น

ผู้เล่นมีจำนวน 2คนขึ้นไป ผู้เล่นแต่ละคนมีเม็ดหินเรียกว่า หมาก คนละ 5เม็ด เมื่อเริ่มเล่น ผู้เล่นทุกคนต้อง ขึ้นปี ก่อน โดยการถือหมากไว้ในมือ จากนั้น ก็โยนขึ้นและรับด้วยหลังมือ ผู้เล่นคนใดสามารถรับได้มากที่สุด จะได้เล่นเป็นคนแรก หมากหนึ่ง โยนหมากขึ้น 1เม็ด ขณะเดียวกันก็เก็บหมากบนพื้น 1เม็ด และเก็บหมากทีละเม็ดจนหมด หมากสอง เก็บหมากบนพื้นครั้งละ 2เม็ด หมากสาม เก็บหมาก 3เม็ดก่อน แล้วเก็บ 1เม็ดที่เหลืออีกครั้งหนึ่ง หมากสี่ รวบเก็บหมากบนพื้นครั้งเดียวให้ได้ 4เม็ด ผู้เล่นคนใดเล่นหมากสี่จบก่อนเป็นผู้ชนะ

กติกา

ตกลงกันว่าได้กี่คะแนน (เรียกคะแนนว่าปี) จึงจะจบตา ขณะที่เล่นถ้ามือถูกเม็ดอื่นเขยื้อนถือว่าตายต้องเปลี่ยนให้คนอื่นเล่น ถ้ารับเม็ดที่โยนขึ้นไปไม่ได้ ถือว่าตายต้องเปลี่ยนให้คนอื่นเล่น ถ้าได้จำนวนคะแนนเกินกว่าที่กำหนดไว้ต้องเริ่มนับคะแนน ๑ ใหม่ เมื่อ “ขึ้นปี” โดยการนำเม็ดหมากเก็บทั้งหมดวางไว้บนฝ่ามือแล้วโยนขึ้นไป กลับมือให้เม็ดหมากเก็บมาค้างบนหลังมือและโยนขึ้นไปอีกครั้งหนึ่งให้เม็ด หมากเก็บตกลงมาบนฝ่ามือ เหลือค้างอยู่กี่เม็ด ก็ให้นับคะแนนตามจำนวนนั้น ถ้าหาก “ขึ้นปี” แล้วไม่มีเม็ดหมากเก็บค้างอยู่ในมือถือว่าตายต้องให้คนอื่นเล่น

วิธีเล่น

แบ่งลำดับการเล่นโดยวิธี “ขึ้นปี” ผู้ใดได้คะแนนมากที่สุดเป็นผู้เริ่มเล่นก่อน โดยโปรยเม็ดหมากเก็บให้กระจายออกไป ถ้าเป็นหมากเก็บ ๕ เม็ด ก็หยิบเม็ดหนึ่งขึ้น มาแล้วโยนขึ้นไป ขณะเดียวกันก็หยิบเม็ดหมากเก็บที่อยู่กับพื้นขึ้นมารอกับจังหวะเม็ดที่โยน ตกลงมาและต้องรับให้ได้ ในตาแรกนี้เก็บทีละเม็ดจนครบเรียกว่า หมากหนึ่ง

เมื่อเก็บหมดแล้วเริ่มตาที่ ๒ โดยโปรยเม็ดหมากเก็บแล้วเก็บทีละ ๒ เม็ด เรียกว่า “หมากสอง “หมากสาม” เหมือนหมากสองแต่เก็บ ๓ เม็ดครั้งหนึ่ง และ ๑ เม็ดครั้งหนึ่ง“หมากสี่” เก็บหมดทั้ง ๔ เม็ดในครั้งเดียวกัน ถ้าหากขณะเล่นมือไปถูกเม็ดหมากเก็บเม็ดใดเม็ดหนึ่งเขยื้อนหรือ รับเม็ดที่โยนขึ้นไปไม่ได้ถือว่าตายต้องให้คนอื่นเล่นต่อไป และเมื่อถึงรอบของตนเล่นจะต้องเล่นซ้ำในหมากที่ตนตายก่อนแล้วจึงเล่นต่อไป จนครบ เมื่อเล่นครบหมดทั้ง ๔ หมากแล้วจึง “ขึ้นปี” เหลือเม็ดหมากเก็บบนฝ่ามือจำนวนเท่าใดก็ถือว่าเป็นจำนวนปี หรือคะแนนที่ต้องสะสมไว้ แล้วเริ่มเล่นหมาก ๑ ใหม่ เล่นจนครบจำนวนปีที่กำหนดไว้จึงถือว่าจบตา ผู้ที่เล่นไม่ครบจำนวนปีเป็นผู้แพ้

ส่วนการเล่นหมากเก็บ ๑๑ เม็ด ก็คล้ายกับวิธีเล่นหมากเก็บ ๕ เม็ด แต่แทนที่จะโปรยหมากหนึ่งครั้งหนึ่ง หมากสองครั้งหนึ่ง ฯลฯ ก็โปรยครั้งเดียวแล้วแบ่งเป็นหมากหนึ่ง หมากสอง หมากสามและหมากสี่เลย และมีกติกาในการเล่นเหมือนหมากเก็บ ๕ เม็ดทุกประการ

เมื่อเล่นครบปีตามที่กำหนดไว้แล้ว ผู้ชนะมีสิทธิทำโทษผู้ที่แพ้โดยเอาเม็ดหมากเก็บกำให้ผู้แพ้ทาย ถ้าทายผิดก็จะเขกเข่าผู้ทายตามจำนวนที่ผู้ทายบอก ถ้าทายถูกก็เอาเม็ดหมากเก็บนั่นให้ผู้ทายถูกไป จนกระทั่งเหลือเม็ดสุดท้าย ผู้ชนะจะกำมือทั้ง ๒ ข้าง ข้างหนึ่งกำเม็ดหมากเก็บไว้ต่อจากนั้นก็ทำมือวน ๆ พร้อมกับร้องว่า “ตะลึง ตึงตังข้างล่างห้า ข้างบนสิบ” แล้วเอาข้อศอกข้างหนึ่งวางซ้อนไว้กับกำมืออีกข้างหนึ่ง ถ้าผู้ทายทายถูกก็จะได้เม็ดหมากเก็บนั้นไป ถ้าทายผิดจะถูกเขกเข่าตามที่ทาย คือหากทายว่าเม็ดหมากเก็บในมือล่างแต่เม็ดหมากเก็บอยู่ในมือบนจะถูกเขกเข่า ๕ ที เป็นต้น