จังหวัดชัยภูมิพบการตั้งถิ่นฐานชุมชนโบราณสมัยก่อนประวัติศาสตร์อยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำ

ที่อุดมสมบูรณ์ ได้แก่ แม่น้ำชีและสาขาเป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิต ต่อมาเมื่อชุมชนโบราณสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในภาคอีสานมีจำนวนประชากรเพิ่มขึ้น และพัฒนาจนเป็นสังคมขนาดใหญ่และมีการติดต่อสัมพันธ์กับชุมชนอื่น ๆ มากขึ้น จนมีการรับเอาอิทธิพลของพุทธศาสนาภายใต้วัฒนธรรมทวารวดีและพัฒนาสู่ความเป็นชุมชนเมืองที่มีความเจริญและสภาพสังคมที่มีความสลับซับซ้อน เฉพาะจังหวัดชัยภูมิ

พบหลักฐานของเมืองโบราณที่มีคูน้ำคันดินล้อมรอบหลายแหล่ง รวมทั้งสถาปัตยกรรมและรูปเคารพต่าง ๆ เช่น ใบเสมาหิน พระพุทธรูปโบราณบ้านแก้ง แหล่งชุมชนสมัยทวารวดีที่สำคัญ ได้แก่เมืองโบราณนครกาหลง อำเภอคอนสวรรค์ ชุมชนโบราณบ้านแก้ง อำเภอภูเขียว กลุ่มใบเสมาหินพบบริเวณบ้านกุดโง้ง อำเภอเมืองชัยภูมิ รวมทั้งพระพุทธรูปโบราณสมัยทวารวดี อำเภอคอนสวรรค์

ต่อมาประมาณพุทธศตวรรษที่๑๖ ดินแดนภาคอีสานกลับไม่ปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับวัฒนธรรมสมัยทวารวดี แต่ค้นพบหลักฐานที่แสดงถึงอำนาจทางการเมืองจากอาณาจักรกัมพูชาโบราณ

ดังนั้นจึงปรากฏหลักฐานต่าง ๆ เกี่ยวกับวัฒนธรรมเขมร หรือวัฒนธรรมขอมมากมายในภาคอีสาน

จังหวัดชัยภูมิค้นพบวัฒนธรรมเขมร (ขอม) กระจายอยู่โดยทั่วไป ในด้านสถาปัตยกรรม เช่น ปรางค์กู่

ในเขตอำเภอเมืองชัยภูมิ กู่แดง ในเขตอำเภอบ้านเขว้า เป็นต้น ส่วนโบราณวัตถุค้นพบทั้งรูปเคารพในศาสนาพราหมณ์หรือศาสนาฮินดู เช่น ศิวลึงค์และเครื่องมือเครื่องใช้ที่ทำจากหินทรายหรือโลหะในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๘ ภายหลังรัชกาลพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ แห่งอาณาจักรกัมพูชาอิทธิพลทางการเมืองและอิทธิพลวัฒนธรรมเขมรได้เสื่อมและล่มสลาย หลังจากสิ้นสุดอิทธิพลวัฒนธรรมเขมร (ขอม) ก็มีการเข้ามาของกลุ่มชนอื่นมาแทนที่ คือ กลุ่มชนวัฒนธรรมไทย - ลาว หรือล้านช้าง (ศรีสัตนา – คนหุต) ซึ่งอพยพ

มาจากเมืองเวียงจันทน์ ตรงกับสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้น ต่อมาเมื่อเกิดความไม่สงบ เช่น การเกิดสงครามในช่วงตอนปลายสมัยศรีอยุธยาและกรุงธนบุรี ทำให้ผู้คนต่างพากันหนีไปอยู่ที่อื่น หรือถูกกวาดต้อนเป็นเชลยสงคราม จนเมืองไชยภูมิ (เป็นชื่อเดิมในสมัยกรุงศรีอยุธยา) มีสภาพเป็นเมืองที่ปราศจากผู้คนหรืออาศัยอยู่แบบกระจัดกระจายในระยะหนึ่ง การตั้งเมืองชัยภูมิเกิดขึ้นอีกครั้งสมัยพระบาทสมเด็จ

พระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ แห่งราชวงศ์จักรี จนกระทั่งกลายเป็นจังหวัดชัยภูมิในปัจจุบัน