จดจำมาเล่าให้ฟัง.....เรื่องเพลงขอทาน

เพลงขอทาน เป็นการแสดงกิจกรรมตามประเพณีกึ่งนันทนาการอย่างหนึ่งในเทศกาลวันออกพรรษาของทุกปี ของหมู่บ้านสมุน และหมู่บ้านพิหารแดง ตำบลพิหารแดง อำเภอเมืองฯ จังหวัดสุพรรณบุรี แต่เดิมมาจะมีคำกล่าวว่า “เดือน ๑๑ น้ำนอง เดือน ๑๒ น้ำทรง” (น้ำทรง คือ น้ำไม่ขึ้นไม่ลง หรือไม่มากขึ้นและไม่น้อยลง) เป็นเวลาน้ำเหนือไหลหลากจากภาคเหนือลงมาท่วมบริเวณบ้านเรือนของราษฎรที่อาศัยอยู่ริมฝั่งของแม่น้ำสุพรรณ (แม่น้ำท่าจีน) ชาวบ้านจึงนิยมปลูกบ้านเป็นสองชั้น การสัญจรไปมาใช้เรือพายเป็นพาหนะในการเดินทางไปมาหาสู่กัน

ในวันทำบุญเทศกาลออกพรรษา (วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๑) ครั้งโบราณ คนในชนบทนิยมทำขนมแบบไทย เรียกว่า “ขนมห่อ” เพื่อนำไปทำบุญตักบาตร เชื่อกันว่าบุญกุศลที่ได้กระทำในวันนี้ ทำให้ญาติและบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วได้รับส่วนบุญและกุศลด้วย ในช่วงเวลาเย็นก่อนวันออกพรรษา ๑ วัน (วันพระ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๑) จะมีผู้ที่มีความรู้ความสามารถในการร้องเพลงพื้นบ้าน พร้อมด้วยเครื่องดนตรีประกอบจังหวะ อาทิ กลอง ฉิ่ง ฉาบ กรับ ฯลฯ นำคณะพายเรือและพูดคุยกันไปจนถึงบ้านที่ต้องการไปขอทาน โดยไปจอดเรือที่บันไดบ้านและจะเริ่มร้องเพลงขอทาน เป็นการร้องขอขนมห่อ ซึ่งแต่ละบ้านจะทำกันเป็นจำนวนมาก เพื่อแจกจ่าย หรือแลกเปลี่ยนกันในหมู่ญาติพี่น้อง เพื่อนบ้าน อันเป็นวัฒนธรรมที่ดีของคนไทย การร้องเพลงขอทานเป็นการเชิญชวน ให้ชาวบ้านปฏิบัติธรรมในข้อจาคะ (การบริจาค) ดังนั้น การบริจาคทานจึงมิได้มีแต่ขนมห่อเพียงอย่างเดียว แต่มีการบริจาคเครื่องอุปโภคบริโภคด้วย และคณะที่ร้องเพลงขอทานก็นำสิ่งของที่ได้รับทั้งหมดไปถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ในวัดที่อยู่ในหมู่บ้านต่อไป

เนื้อหาของเพลงขอทาน (ขนมห่อ) แบ่งออกเป็น ๓ ส่วน คือ

ส่วนที่ ๑ เป็นการพูดเกริ่นถึงสาเหตุที่ต้องการมาขอทาน

ส่วนที่ ๒ เป็นการร้องเพลงพื้นบ้าน เพื่อขอความเห็นใจและเชิญชวนให้ชาวบ้านทำบุญกุศลในการบริจาค

ส่วนที่ ๓ เป็นการร้องเพลงเพื่อกล่าวคำขอบคุณและคำอวยพรให้แก่ผู้บริจาคทาน

คำพูดและคำร้อง จะมีเนื้อความสั้นๆ ต้องร้องให้ฟังทุกบ้านที่ไปขอทาน จึงต้องมีผู้ร้องหลายคน ผลัดเปลี่ยนกันเป็นผู้ร้องและลูกคู่

ประเพณีร้องเพลงขอทาน ห่างหายไปประมาณ ๔๐ ปี ปัจจุบัน ชาวบ้านในชุมชนตำบลพิหารแดงต้องการฟื้นฟูและอนุรักษ์ประเพณีไว้ จึงเริ่มมีการเรียนรู้จากผู้สูงอายุที่รู้เรื่องราวและจำเนื้อเพลงได้บ้าง แล้วนำมาเรียบเรียงเป็นเค้าโครงเรื่อง และใช้วิธีเดินไปขอทาน เนื่องจากน้ำไม่ท่วม โดยมีนายสุภัทร์ ศรีสุนทรพินิตรองผู้ว่าราชการจังหวัดสุพรรณบุรี ให้การสนับสนุน ส่งเสริมเพลงพื้นบ้านดังกล่าว พร้อมทั้งแนะนำให้โรงเรียนกำหนดไว้ในหลักสูตรท้องถิ่น ปัจจุบันโรงเรียนวัดสว่างอารมณ์ ตำบลพิหารแดง อำเภอเมือง จังหวัดสุพรรณบุรี ได้จัดให้มีการเรียนการสอนเพลงขอทาน สัปดาห์ละ ๑ ชั่วโมง และนักเรียนสามารถนำเสนอเพลงขอทานให้ชมและฟังได้แล้ว

สุจินต์ กล่อมจิตต์ ผู้รวบรวม/เรียบเรียง