ผ้าทอไทยทรงดำเป็นผลผลิตทางวัฒนธรรมที่สะท้อนวิถีชีวิต แฝงไปด้วยความเชื่อ และพิธีกรรมของกลุ่มชนชาวไทยทรงดำได้เป็นอย่างดี โดยบ่งบอกให้รู้ความเป็นมาในอดีต การย้ายถิ่น โครงสร้างทางสังคม และระบบการค้า ลวดลายของผ้าบอกถึงความเป็นมา ความสัมพันธ์ ความผูกพันในครอบครัว การรวมกลุ่มทางสังคมและกลุ่มชาติพันธุ์

ผ้าลายลายดอกมะลิมะลิมีลักษณะต้นเป็นไม้พุ่ม ไม้เลื้อย และไม้รอเลื้อย ดอกมีสีขาว มีทั้งชั้นเดียวและหลายชั้น กลีบดอกมี ๔ - ๙ กลีบ โดยปรกติจะเริ่มบานในเวลาบ่าย และร่วงในวันรุ่งขึ้น ชาวไทยทรงดำเชื่อว่า ด้วยลักษณะของดอกมะลิ เปรียบเสมือนผู้หญิงสี่วัย คือ วัยเด็ก วัยรุ่น วัยผู้ใหญ่ และวัยชรา ดอกตูมของมะลิ เปรียบเหมือนวัยเด็กที่ยังอยู่ในกรอบของครอบครัว ดอกแรกแย้ม เปรียบเหมือนวัยรุ่น ซึ่งเป็นวัยที่เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงสิ่งต่าง ๆในร่างกาย เมื่อดอกมะลิบานเต็มที่จะเริ่มส่งกลิ่นหอม เปรียบได้กับวัยผู้ใหญ่ที่พร้อมจะแต่งงานมีครอบครัว เมื่อดอกเริ่มร่วงเปรียบได้กับวัยชราซึ่งจะไม่เห็นร่องรอยของดอกตูมและกลิ่นหอม แต่จะเห็นเพียงดอกมะลิที่แห้งร่วงลงสู่พื้นดินเท่านั้น ดอกมะลิจึงเป็นเครื่องเตือนใจชาวไทยทรงดำ ให้ตระหนักถึงคุณค่าของความเป็นลูกผู้หญิงที่จะไม่ประพฤติปฏิบัตินอกลู่นอกทาง เพราะเมื่อวัยร่วงเลยไป ทุกสิ่งก็ย่อม โรยราตามกาลเวลาด้วย