วัดเพชรพลี บริเวณนี้เป็นที่ตั้งของเมืองเก่าอย่างน้อยตั้งแต่ช่วงที่ได้รับอิทธิพลเขมรโบราณ จึงมีวัดเก่าแก่อยู่เป็นจำนวนมาก แต่ส่วนใหญ่ร้างไปแล้ว ได้แก่ วัดค้างคาว วัดสามพิหาร วัดสัตตพันพาน วัดวัง เป็นต้น สำหรับวัดเพชรพลีไม่ทราบแน่ชัดว่าสร้างขึ้นเมื่อใด หลักฐานทางด้านสิ่งก่อสร้างได้เปลี่ยนไปมาก แต่จากรูปแบบของเสมาของวัดนี้เป็นเสมาขนาดใหญ่ จำหลักลายแบบศิลปะอยุธยาตอนต้น – ตอนกลาง จึงอาจกล่าวได้ว่าวัดนี้ก็เป็นวัดที่มีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา นอกจากนี้ยังมีเจดีย์ พระสุวรรณเจดีย์ อยู่ทางทิศตะวันตกของอุโบสถ เป็นเจดีย์ก่ออิฐถือปูนฐานสี่เหลี่ยมย่อมุมไม้สิบสอง น่าจะสร้างขึ้นสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ต่อมาได้ต่อเติมโดยเสริมปล้องไฉนปลียอด และยกพื้นชานเป็นคอนกรีตเสริมเหล็กเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสรอบองค์เจดีย์ บริเวณมุมมีซุ้มเจดีย์ พร้อมแขวนระฆังไว้ทั้ง 4 มุม และทางวัดได้สร้างรางน้ำรอบองค์เจดีย์ สำหรับเป็นที่ “ลอยกระทง” ในงานประเพณีลอยกระทงเป็นประจำทุกๆ ปี ศาลาการเปรียญศิลปะสมัยรัตนโกสินทร์ อาคารวชิรปราสาท เป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็ก 2 ชั้น กว้าง 9 เมตร ยาว 22 เมตร มีรูปยอดประดับเป็นองค์พระเจดีย์ มีมุข 12 มุข ตามรูปแบบศิลปกรรมของท่าน พระครูพิศิษฐศิลปาคม อดีตเจ้าอาวาสวัดเพชรพลี สถานที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ จำนวน 5 องค์ ได้แก่ พระบรมสารีริกธาตุฉัทพัณรังสี พระบรมธาตุทันตธาตุ (พระเขี้ยวแก้ว) พระเสมหธาตุ พระบรมสารีริกธาตุขนาดต่างๆ และพระธาตุของพุทธสาวกอรหันต์ทั่วๆ ไป โดยทั้งหมดประดิษฐานใน บุษบก ซึ่งสามารถยกตัวขึ้นไปเก็บซ่อนบนเพดาน ได้อย่างมิดชิดภายใต้แผ่นไม้จำหลักที่งดงาม เมื่อนักท่องเที่ยวต้องการชม เจ้าหน้าที่จะกดปุ่ม เพื่อนำบุษบกค่อยๆ เลื่อนลงมาจากเพดาน จนประดิษฐานอย่างสมบูรณ์ในบริเวณแท่นบูชาให้นักท่องเที่ยวได้สักการบูชา ซึ่งเป็นที่มาของคำเรียก "พระธาตุลงลิฟท์ วัดเพชรพลี" นอกจากนั้นภายในวัดยังมี บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ด้วยซึ่งบ่อน้ำนี้ตั้งอยู่ตรงหน้าหลวงพ่อเพ็ชร บริเวณริมกำแพงวัดใกล้กับสุวรรณเจดีย์ ซึ่งบ่อน้ำนี้มีชื่อเรียกว่า บ่อน้ำเพชรมหาไชย กล่าวกันว่ามีตาน้ำซึมมาจากแม่น้ำเพชรบุรี ถือว่าเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ กล่าวกันว่าน้ำจากบ่อนี้มีส่วนสำคัญสำหรับพิธีการสำคัญมาแต่โบราณ บริเวณปากบ่อเป็นที่ประดิษฐาน หลวงพ่อเพ็ชร ซึ่งเป็นพระพุทธรูปปางสมาธิ หน้าตัก 20 นิ้ว ประทับนั่งในซุ้มที่ก่อสร้างไว้บนกำแพงวัดทางทิศใต้ติดกับถนน โดยหันพระพักตร์เข้าวัด บริเวณปากบ่อน้ำเพชรมหาไชย นัยว่าให้เป็นการนั่งเสกน้ำในบ่อให้เป็นน้ำพระพุทธมนต์อยู่ตลอดเวลา

ข้อมูล : สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี ภาพถ่าย : โอภาส ชาญมงคล,นายครก